Cafer Tayyar Eğilmez
Cafer Tayyar Eğilmez (1877, Priştine - 3 Ocak 1958, İstanbul), Türk asker ve siyasetçi.
| Halaskâr Cafer Tayyar Eğilmez 1316-Sv. 4[1] | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Cafer Tayyar 1877 Priştine, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 3 Ocak 1958 (81 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1901-1920) Türkiye (1920-1928) |
| Hizmet yılları | 1901-1928 |
| Rütbesi | Mirliva |
| Komutası | 1. Tümen, 2. Kolordu, 1. Kolordu, 2. Kolordu, 1. Kolordu Trakya Kuvâ-yi Milliye Komutanı, 7. Kolordu |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı |
| Ödülleri |      |
| Sonraki işi | TBMM Edirne Milletvekili |
Balkan ve I. Dünya savaşlarında önemli görevler üstlenmiş ve Millî Mücadele döneminde “Trakya Millî Kumandanı” olarak tanınmıştır. Kırmızı-Yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahibidir.
Millî Mücadele sonrasında TBMM'de II. dönem Edirne Milletvekili olarak yer aldı. 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'na katıldı. Fırka kapatıldıktan sonra bağımsız olarak Milletvekilliğini 1 Kasım 1928'e kadar sürdürdü ve sonra aktif siyasetten çekildi.
Yaşamı
değiştir1877'de Osmanlı Devleti'nin Kosova Vilayeti'ne bağlı olan Priştine Sancağı'nda dünyaya geldi. Babası Plevne Savunması'nda ölen Yüzbaşı Emin Bey'dir.
1 Ocak 1901 tarihinde Harp Okulu'ndan Teğmen, 4 Ocak 1904 tarihinde de Harp Akademisi'nden Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. İlk görev yeri olan Makedonya'dayken İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girdi. Rumeli'de çeşitli çatışmalara katıldı.
24 Ocak 1904 tarihinde 3. Ordu emrinde Kumanova bölgesinde eşkıya takibinde görevlendirildi. 27 Eylül 1909 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı 3. Şubeye atandı. 3 Ekim 1909 tarihinde eşkıya takibiyle görevli Sait Paşa'nın refakatine atandı. 27 Nisan 1910 tarihinde Binbaşı rütbesine terfi etti. 3 Ağustos 1910 tarihinde İpek Sancağı Mutasarrıflığı'na atandı. 21 Eylül 1911 tarihinde Mutasarrıflıktan istifa ederek Genelkurmay Başkanlığı 4. Şubeye tayin edildi. 14 Kasım 1911 tarihinde Rumeli Müstahfız birliklerinin teşkiliyle görevlendirilerek Selanik ve Kosova bölgesine gönderildi. 29 Aralık 1911 tarihinde tekrar İpek Sancağı Mutasarrıflığı'na tayin edildi. 2 Ağustos 1912 tarihinde Mutasarrıflık görevinden istifa ederek Genelkurmay 4. Şubeye atandı.
Balkan Savaşları sırasında 29 Eylül 1912 tarihinde Mürettep 2. Kolordu Kurmaylığı'na, 29 Ocak 1913 tarihinde Garp Ordusu'na tayin edildi. Savaştan sonra İstanbul'a geri döndü.
14 Haziran 1913 tarihinde Üsküdar Bölge Komutanı, 10 Aralık 1913 tarihinde Askerî Mahkeme Üyesi, 8 Ocak 1914 tarihinde 4. Kolordu Kurmay Başkanı olarak görevlendirildi. 29 Kasım 1914 tarihinde Kaymakam rütbesine terfi etti. I. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine 3 Aralık 1914 tarihinde Çanakkale Cephesi'nde 1. Tümen Komutanlığı görevine atandı. 14 Aralık 1915 tarihinde Miralay rütbesine terfi etti. 5 Eylül 1916 tarihinde 2. Kolordu Komutanı, Nisan 1917 tarihinde 18. Kolordu Komutanı olarak görevlendirildi. Daha sonra Kuzey Kafkas Ordu Komutanlığı'na tayin edildi. Ancak 20 Temmuz 1918 tarihinde bu görevinden vazgeçilerek 1. Kolordu Komutanı olarak atandı.
Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkmasından itibaren kendisiyle temas kurması sonucu Trakya'da Müdafaa-i Hukuk teşkilatına katıldı. 12 Kasım 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'ya çektiği telgrafla bağlılığını bildirdi.
16 Mart 1920 tarihinde İstanbul'un işgalini protesto eden bir beyanname yayımlayarak Edirne'de sıkıyönetim ilan etti. 20 Nisan 1920 tarihinde İstanbul Hükümeti'nin kendisini görevden alması üzerine kuruculuğunu Edirne Milletvekili Faik Kaltakkıran, Edirne Belediye Başkanı Şevket Dağdeviren, Avukat Şeref Aykut ve Tüccar Kasım Yolageldili'nin yaptığı Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkez Heyeti'nin kararıyla "Trakya Millî Komutanı" olarak görevine devam etti.[6] TBMM I. dönem Edirne Milletvekili seçildi. Ancak görevi dolayısıyla Edirne'den ayrılamadı.
Yunan ordusunun 20 Temmuz 1920 tarihinde başlayan taarruzunun beşinci gününde Havsa-Bostanlı arasında Yunan kuvvetlerine esir düşerek Atina'ya gönderildi. Esaretin mahiyetini şöyle tasvir eder; "Rumeli'nin bütün münevverleri (aydınları), eşrafı (şanı şerefi olanları), muteberanı (itibarlı kişileri), ağzı düzgün lakırdı yapanları, hemen kâmilen geceleri evlerinden gecelikleriyle kaldırılarak, parasız, pulsuz, sevk edilerek; yollarda her türlü işkence ve hakarete maruz bırakılmış, pek çokları vapurda pek çok işkenceler yüzünden vefat etmiş veya suveri mahsusa da öldürülmüşlerdir."
Mart 1923 sonuna kadar esarette kaldı. Serbest bırakılınca 11 Nisan 1923 tarihinde Ankara'ya gelerek TBMM'ye katıldı. 12 Ağustos 1923 tarihinde 7. Kolordu Komutanı olarak atandı. 24 Eylül 1923 tarihinde Mirliva rütbesine terfi etti ve Paşa oldu.
1924 yılında Güneydoğu Anadolu'da çıkan Nasturi Ayaklanması'nı bastırmakla görevlendirildi. İsyan 26 Eylül'de bastırıldı. Cafer Tayyar Paşa, hareket sırasında Musul'a yönelmek için Ankara'yla görüştüğünü ancak bu sırada yeni bir savaşı göze alamayan Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nin kendisine izin vermediğini zaman zaman dile getirmiştir.[7]
II. dönem TBMM'de tekrar Edirne Milletvekili seçildi. Ancak görevi sebebiyle izinli sayıldı. 31 Ekim 1923 tarihinde Kolordu Komutanlığı görevine son verildi. Savaştaki hizmetlerinden ötürü 21 Kasım 1923 tarihinde Kırmızı-Yeşil şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi. 17 Kasım 1924 tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucuları arasında yer aldı. 1926 yılında Mustafa Kemal Paşa'ya karşı düzenlenen İzmir Suikastı olayına adı karıştığından İstiklal Mahkemesi'ndeki yargılama sonucu aklandı.
1 Kasım 1927 tarihinde Milletvekilliği görevi sona erince orduya döndüyse de tekrar ordu açığına alındı. 9 Ocak 1928 tarihinde askerlikten emekliye ayrıldı.
3 Ocak 1958 tarihinde İstanbul'da öldü. Cenazesi Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.[8]
Dış bağlantılar
değiştir- NUTUK'tan, Trakya'da Cafer Tayyar Bey'in Tuttuğu Yanlış Yol 26 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir
- ^ T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 129.
- ^ Güner Zekai ,Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1 Aralık 1918 - 13 Mayıs 1920) Atatürk Araştırma Merkezi Ankara 1998 s: 203
- ^ Bıyıklıoğlu Tevfik, Trakya'da Millî Mücadele Cilt 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları Resim: 32 1992 Ankara
- ^ Altınel B. Cem 1863 - 1931 Şevket Dağdeviren ve Edirne'si Edirne Belediyesi Yayınları No: 27 sayfa: 62 Nisan 2017 İstanbul
- ^ Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Tevfik Bıyıklıoğlu Arşivi Belge No: 32 TB D: 151 N: 76
- ^ Bıyıklıoğlu Tevfik, Trakya'da Millî Mücadele Cilt I, Sayfa 121 - 125 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları 1992 Ankara
- ^ Keleş, Zülal. "Cafer Tayyar Paşa". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 15, Sayı 44, Temmuz 1999. 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016.
- ^ Altınel B. Cem Kuruluşunun 100. Yılında Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Derneği Yöneticilerinin Yaşam Öyküleri Edirne Belediye Başkanlığı Yayınları No:30 Edirne 2018 ISBN 978-605-67594-4-4