Buridan'ın eşeği
Buridan'ın eşeği felsefede özgür irade teması ile ilgili olarak kurulmuş bir paradokstur.
Fabl ismini Fransız nominalist filozof Jean Buridan’dan almaktadır. Hikâye şöyledir:
- Hem aç hem susuz olan bir eşek, kendisinden eşit uzaklıkta bir yere konulmuş olan su ve saman balyası arasında bir türlü karar veremeyip hem açlıktan hem susuzluktan ölür.
Tarihçe
değiştirHikâye'nin en eski versiyonu Aristoteles'e aittir ve kahraman bir köpektir. Buridan'ın öyküsü Spinoza'nın Cogitata Metaphysica'sında da geçer. Ancak burada "iki balya saman" biçimindedir.[1] Benzer bir başka örnek de üç ağaçtan oluşan iki koruluk arasında bir türlü karar veremeyen bir deve biçiminde Gazali tarafından kullanılmıştır.[2]
Aynı özelliklere sahip alternatiflerle karşı karşıya kalındığında birinin yerine diğerini seçememe durumu için felsefe ve politikada sık sık kullanılır.
Türk edebiyatında Buridan'ın eşeği
değiştirBehçet Necatigil'in KTL adlı şiirinde Buridan'ın eşeğinden bahsedilir. Hilmi Yavuz'a göre şiir Divan Edebiyatındaki "muamma" tarzında yazılmıştır. Ancak şair bu tarz şiirlerde kullanılan ebced hesabını tersine çevirerek kullanmıştır. Yani harflerden rakamlara gidilmesini sağlamak yerine şiire direkt olarak rakamları yerleştirmiştir.[3]
Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Huzur" adlı romanının ikinci bölümünde geçer: "Rum garson bir müddet Buridan'ın merkebi oldu ve şinitselin nefasetiyle bonfilenin asaleti arasında sallandı."
Kaynakça
değiştir- ^ Uludağ Üniversitesi[ölü/kırık bağlantı] Hakan Gündoğdu, Corliss Lamont’ta “Seçme Özgürlüğü ve Belirlenimcilik (24 Mayıs 2012'de erişildi)” Problemi
- ^ Kane, Robert (2005). A Contemporary Introduction to Free Will. New York: Oxford. pp. 37.
- ^ Zaman Gazetesi[ölü/kırık bağlantı] Hilmi Yavuz, Necatigil'in KTL şiirini bir modern 'Muamma' olarak okuma denemesi (24 Mayıs 2012'de erişildi)