Basamaklı piramit

Basamak piramidi, normal bir piramidi andıran, ancak basamaklar halinde yükselen mimari yapılara verilen addır. Farklı kültürlerde farklı örnekleri bulunan basamak piramitlerinin genellikle tapınak yahut mezar olacak şekilde inşa edildiği görülse de, bu iki özelliğin aynı anda var olduğu örnekler de bulunmaktadır.

Mısır basamak piramitleri

Zoser Piramidi, Antik Mısır’ın bilinen ilk ve en eski piramididir.

Saujet el-Meitin'deki basamak piramidi harabeleri

Mısır'daki ilk basamak piramidi yaklaşık MÖ 2650 yıllarında Sakkara'da yapımı tamamlanan Zoser Piramidi'dir. Zoser Piramidi'nin dünyada bilinen ilk basamak piramidi olduğu düşünülmektedir. Basamak piramidine örnek teşkil eden yapının, yine bir çeşit mezar mimarisi özelliği taşıyan mastaba olduğu bilinmektedir. Esasen bir mastaba olması planlanan Zoser Piramidi, farklı mastabaların küçülerek üst üste inşa edilmesi sayesinde bir piramit formunu kazanmıştır.

Mısır'da inşa edilen basamak piramitlerinin inşası yalnızca Eski Krallık'ın 3. Hanedan dönemi ile sınırlı kalmıştır. Firavun Zoser'i takiben Djoserteti (Sechemchet) Sakkara'da bir başka basamaklı piramit inşa ettirmişse de bu piramidin inşası tamamlanamamıştır. Saujet el-Arjan'daki Chaba Piramidi de aynı şekilde inşası tamamlanmayan basamaklı piramitlerden biridir.

3. Hanedan'ın sonlarına doğru çok sayıda küçük basamak piramitleri ortaya çıkmış ve bu piramitler tüm Antik Mısır boyunca yayılmışlardır. Mısır'da toplam kaç adet basamak piramidi olduğu bilinmemektedir. Günümüze yaklaşık 7 tanesi ulaşan bu basamak piramitleri Elefantin, Güney Edfu, el-Kula, Ombos, Sinki (Abydos), Saujet el-Meitin ve Seila mevkiilerinde bulunmaktadır. Elefantin'de bulunan piramit muhtemelen 3. Hanedan'ın son Firavunu Huni için inşa ettirilmiştir. Seila'daki basamak piramidi ise 4. Hanedan'ın kurucusu Snofru için inşa ettirilmiştir. Geri kalan piramitlerin hangi Firavun için kim tarafından inşa ettirildiği bilinmemektedir. Basamak piramitlerinin hangi amaçla inşa ettirildiği konusu da bilim dünyasında tartışılan önemli konulardan birisidir. Zira bu küçük piramitlerin hiçbirinde bir mezar bulunmamaktadır.

4. Hanedan'ın kurucusu Snofru ile birlikte Mısır'da basamak piramidi inşası bir son bulmuştur. Snofru'dan itibaren inşa edilen piramitlerin dış yüzeyi basamaklı değil, düz olacak şekilde düzenlenmeye başlanmıştır. En son inşa ettirilen basamak piramitleri arasında, inşasının ilk aşamasında bir basamak piramidi olarak düzenlenen ancak sonradan yeniden düzenlenen Neferirkare Piramidi gösterilebilir.

• 
  Meidum Piramidi harabeleri
• 
  Kraliçe piramitleri, ortada Mykerinos Piramidi
• 
  Neferirkare Piramidi

Amerika basamak piramitleri

Milattan sonra 2. ya da 3. yüzyılda inşa edildiği düşünülen Teotihuacan'ın güneş piramidi

Keşif öncesi Amerika'da bulunan basamak piramitleri Mısır'daki basamak piramitlerinden farklıdırlar. Bu basamak piramitlerinin tepesinde genellikle ahşap yahut taştan inşa edilmiş bir tapınak bulunmaktaydı. Bu tapınağa ulaşmanın gerekliliğinden, her zaman zeminden piramidin tepesine doğru yönelen bir merdiven bulunurdu. Çoğu zaman bu basamak piramitlerinin, yıkılmadan yeniden inşa edilerek büyütüldüğü bilinmektedir. 14. yüzyılda inşa edilen Tenochtitlán'ın büyük piramidi biliminsanlarının tespit edebildiği kadarıyla Aztek İmparatorluğu'nun 1521 yılındaki çöküşüne değin en az 7 kez eski piramide zarar vermeden onun üzerine yeniden inşa edilmiştir.

Antik Amerika'daki piramitler, aynı Mezopotamya'daki zigguratlarda olduğu gibi, tanrıları onurlandırmak amacıyla dikilmiş anıtlardı. Piramidin zirvesindeki tapınak yalnızca dini görevlilere ve onların kurban sunma törenlerine ayrılmıştı. Mezoamerika'nın eski kültürlerinin tanrıları memnun etmek adına insanları kurban ettiği bilinmektedir. Amerika'daki bazı piramitlerin mezar amaçlı inşa edildikleri de görülmüştür. Örneğin eski Maya şehri Palenque'de böylesi bir piramit bulunur. Tüm bu amaçların dışında El Tajín'de inşa edilen 365 nişli piramidin astronomik ve takvimsel özellikleri de onun bu amaçla inşa edilmiş olabileceğini düşündürmektedir.

• 
  Tenochtitlán'ın büyük piramidi'nin bir modeli
• 
  Maya şehri Palenque'deki piramit
• 
  Veracruz, El Tajín'deki 365 nişli piramit

Asya basamak piramitleri

Khmer İmparatorluğu döneminden kalma Koh Ker basamak piramidi, Kamboçya

Kamboçya'nın kuzeyinde Koh Ker bölgesinde milattan sonra 921 yılına tarihlenen bir basamak piramiti bulunmaktadır.