Bariyer ada
Bariyer adalar, kıyı morfolojik ve bariyer sisteminin bir türüdür. Anakaradan kıyıya paralel olan kum, düz ve pütürlü alanlarda genellikle birkaç adadan meydana gelen zincirden oluşur. Bu adalar gel-git girişleri hariç, bariyer zincirler kesintisiz bir şekilde 100 kilometreden fazla uzayabilir.[1] Bariyer adanın genel morfolojisi uzunluk, genişliği ve gelgit aralığına bağlıdır. Ayrıca dalga enerjisi sedimantolojisi, deniz seviyesi eğilimleri ve taban kontrolleri de dâhil parametreleri ile ilgilidir.[2] Bariyer ada zinciri, dünya sahillerinde %13 oranında bulunabilir.[3] Bazıları farklı özellik gösterir. Meksika Körfezi'ndeki Padre Adası, dünyadaki en uzun ve en geniş bariyer adadır.[4] Bariyer ada oluşumunu açıklamak için çeşitli teoriler vardır.
Oluşumu
değiştir
Bariyer adaların gelişimiyle ilgili açıklamalar 150 yıldan fazla süredir çok sayıda bilim insanı tarafından ortaya atılmıştır. Bunlar üç ana teori grubuna ayrılabilir; Deniz Bar Teorisi, Spit Yığılma Teorisi, Bataklık Teorisi.[2] Tek bir teori yaygın olarak dünyanın sahilleri boyunca dağılan bariyerlerin gelişimini açıklayabilir. Bilim adamları farklı mekanizmalarla diğer bariyer tipleride dâhil olmak üzere bir takım bariyerler oluşturulabilir fikrini kabul eder.[5]
Ancak, oluşumu için bazı genel gereksinimler vardır. Bariyer ada sistemleri orta derecede gel_git aralığı ve küçük dalgaların hâkim olduğu kıyılarda kolay gelişir. Kıyılar gel_git aralığına göre üçe ayrılır; Microtidal, 0-2 metrelik gel_git aralığı; Mesotidal, 2-4 metrelik gel_git aralığı; Macrotidal, >4 metrelik gel_git aralığı. Bariyer adaların en dominantı ve iyi gelişmiş olanları microtidal kıyılardadır ve sürekli olma eğilimindedir. Bariyer adalar gel_git (med_cezir) koyları ve mesotidal kıyılarda daha az oluşur. Bariyer adalar macrotidal kıyılarda çok nadirdir.[6] Küçük bir gel_git aralığı ve dalga-hâkim sahil ile birlikte düşük gradyanlı self olmalıdır. Aksi takdirde, bir kum halinde kum birikimi meydana gelmez bunun yerine kıyı boyunca dağılabilir.Geniş bir tortul kaynağı da bariyer ada oluşumu için gereklidir.[3] Bariyer ada oluşumu için son büyük şart istikrarlı bir deniz seviyesidir. Deniz seviyesi bariyer ada oluşumu ve büyüme döneminde nispeten değişmeden kalması için özellikle önemlidir.
Deniz seviyesi değişimleri çok şiddetli ise dalga eylemi sonunda birikme ile bir bariyer ada olacak kumulun birikmesi için yeterli zaman olmayacaktır. Bariyer adaların deniz seviyesinin sabit kalmasına ihtiyacı vardır ve böylece dalgalar tek bir konumda kum yığabilir.[7]
Denizbar teorisi
değiştirBariyer ada oluşumunu açıklayan ilk kişilerden biri Fransız Elie de Beaumont'dur. Beaumont fikirlerini 1845 yılında yayınlamıştır. O sığ sularda dalgaların kumu taşıyacağını düşünüyordu. Dalgalar bu kumu denizaltında çubuk şeklinde biriktiriyordu. Bu biriktirme arasında dalgalar kırılmakta ve enerjisinin çoğunu kaybetmektedir. Bu dikey çubuklar deniz seviyesinde yavaş yavaş bariyer ada oluştururlar.
Yığılma teorisi
değiştirİlk olarak Amerikalı jeoloji uzmanı Grove Karl Gilbert'ın 1885'te ortaya kıyı boyu kaynaklarından gelen tortul tabakasının bu teoriyi ortaya attı. Kıyı şeridi boyunca dalgalar yüzünden biriken, dalganın kırılma bölgesindeki bu tortul tabaka hareketleri kıyıya paralel bir biçimde bir birikme oluşturmaktadır. Bundan sonraki gelen ve kıyı şeridinde oyuk açan bu fırtına dalga hareketleri adaya adeta bir kalkan oluşturmaktadır.[8]
Bataklık teorisi
değiştir
1890 da William John McGee ortaya attığı düşünceye göre Amerika Birleşik Devletleri'nin Batı sahili ve körfez sahili batık bölgesi olma yolundaydı. Bu bölgeler boyunca Raritan, Delaware ve Chesapeake Bays gibi sayısızca sular altında kalan nehir vadilerini bulunuyordu. McGee batık oluşumu sırasında kıyılardaki tepelerin ardında oluşan lagünlerin kıyıları anakaradan uzaklaştırdığına inanıyordu.[9] Missisipi-Alabama bariyer adasını bunlara bir örnek olarak değiniyordu.
Fakat McGee'nin yorumlaması bir süre sonra yanlış olarak yorumlanmaya başladı, katman bilgisi (tabakalaşması) ve sediment yaşı ile daha doğru tespitler yapılmaya başlandı.[10] Missisipi nehri deltasındaki, Luisiana kıyısı boyunca dalga hareketleri ile bir sahil kompleksi meydana gelmişti. Bu bariyerlerin arkasında uzanan bataklıklar bölgeyi bitkisel bir alandan açık denize dönüştürür. 125 yıllık bir dönemde 1853-1978 arasında iki küçük bariyerlerin arkasındaki yarı korunaklı koylar, büyük Pelto adasına dönüşmüştür.[5]
Kaya bank
değiştirYeni Zelanda'daki sıradağ doğal bir kaya parçası bariyer adadaki bir oluşum süreci için ipucu olabilir. Güney adasının kuzey ucunda, Nelson limanı girişinde bulunan aşınım kaya parçası birikimi, 13 km uzunluğunda ve birkaç metre genişliğinde eşi benzeri olmayan katı bir alt katmandır. Kendi başına tam anlamıyla bir bariyer adası değildir. Çünkü anakaraya bir ucundan bağlıdır. Mackay Bluff'da kaya bankasının ana karayla birleştiği noktaya yakın konumda granodiyoriti kayacı bulunur. Kayanın hareket hızını belirlemek için çalışmalar 1892 yılından beri yapılmaktadır. Kayanın hareketi yılda ortalama olarak 7.5 metre olarak tahmin ediliyor.[11]
Ekolojik önemi
değiştirBariyer adalar okyanus ve bariyer adanın anakara tarafında fırtına olaylarını azaltmada büyük rol oynar. Bu olay etkili bir şekilde, düşük enerjili benzersiz bir ortam yaratır. Birden fazla sulak alan sistemleri mesela lagünler, nehir ağızları (haliç) ve/veya bataklıklar çevre koşullarına bağlı olarak bu gibi durumların sonucu olabilir. Bariyer adalar var olmadan, sulak alanlar var olamaz. Okyanus dalgaları ve gel-git gibi olaylar sonucunda imha edilir. Bu olayın en önemli örneklerinden biri Louisiana bariyer adasıdır.[12]
Kaynakça
değiştir- ^ Garrison, J.R., Jr., Williams, J., Potter Miller, S., Weber, E.T., II, McMechan, G., and Zeng, X., 2010, Ground-penetrating radar study of North Padre Island; Implications for barrier island interval architecture, model for growth of progradational microtidal barrier islands, and Gulf of Mexico sea-level cyclicity: Journal of Sedimentary Research, v. 80, p. 303–319.
- ^ a b Davis Jr., p. 144.
- ^ a b Smith, Q.H.T., Heap, A.D., and Nichol, S.L., 2010, Origin and formation of an estuarine barrier island, Tapora Island, New Zealand: Journal of Coastal Research, v. 26, p. 292–300.
- ^ Garrison, J.R., Jr., Williams, J., Potter Miller, S., Weber, E.T., II, McMechan, G., and Zeng, X., 2010, "Ground-penetrating radar study of North Padre Island; Implications for barrier island interval architecture, model for growth of progradational microtidal barrier islands, and Gulf of Mexico sea-level cyclicity:" Journal of Sedimentary Research,' v. 80, p. 303–319.
- ^ a b Davis Jr., p. 147
- ^ Boggs, S., Jr., 2012, Principles of Sedimentology and Stratigraphy: New Jersey, Pearson Education, Inc., 585 p.
- ^ Coastal Services Center, NOAA’s Coastal Services Center Barrier Islands: Formation and Evolution 8 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Accessed April 10, 2011.
- ^ Davis Jr., pp. 144–145
- ^ Davis Jr., p. 145
- ^ Morton, p. 2
- ^ M. R. Johnson (2001). "Nelson Boulder Bank". New Zealand Journal of Geology and Geophysics. Cilt 44. ss. 79-88. doi:10.1080/00288306.2001.9514924.
- ^ Stone, G.W., and McBride, R.A., 1998, Louisiana barrier islands and their importance in wetland protection: forecasting shoreline change and subsequent response of wave climate: Journal of Coastal Research, v. 14, p. 900–915.
Kaynakça
değiştir- Davis Jr., Richard A.; Fitzgerald, Duncan M. (2004), Beaches and Coasts (İngilizce), Birleşik Krallık: Blackwell Publishing, ISBN 0-632-04308-3
- Morton, Robert A. (2007), "Historical Changes in the Mississippi-Alabama Barrier Islands and the Roles of Extreme Storms, Sea level, and human activities" (PDF), Arşivlenmiş kopya, U. S. Geological Survey, 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 26 Aralık 2013