Balkan ladini
Balkan ladini (Picea omorika), çamgiller familyasından bir ladin türüdür.
| Balkan ladini | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Tehlikede (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Picea omorika (Pancic) Purk., Oesterr. Monatsschr. Forstwesen 27: 446 (1877).
| |||||||||||||||
Bu tür, Sırbistan ve Bosna Hersek ile sınırlıdır.[1]
Çok ince formuyla çok farklı bir türdür. Avrupa ladini ile simpatrik olduğu için, aynı zamanda çok ince bir biçime sahip olabilir, bu iki türün aynı yerel adın yani omorika'nın kullanılması nedeniyle geçmişte karıştırılmıştır.[2]
"Omorika" kelimesi, inceliği sembolize ettiği Boşnak ve Sırp folklorunda yaygındır. Diğer yazarlara göre "omora" kelimesi kasvetli ve karanlık çevre koşullarını simgelemektedir ve bu nedenle bu koşullarda bulunan ağaçlara "omorika" adı verilmektedir.[1]
Bu türün doğal yayılış alanı, soğuğa adapte olmuş bir tür için beklendiği gibi, Son Buzul Maksimumunun sonundan bu yana daralmaktadır. Yakın zamanda yapılan saha çalışması, bazı yerlerde meydana gelme boyutunda, yerleşim alanında, habitat kalitesinde ve olgun birey sayısında devam eden (yavaş da olsa) bir düşüş olduğunu göstermektedir. Bunun başlıca nedeni zayıf yenilenme, ilişkili ağaç türleri ile rekabet edememe ve iklim değişiklikleridir.[1]
Aleksić ve Geburek (2014), başlıca Sırbistan'dan on popülasyonu incelediler ve popülasyonların genetik ayırt edici özelliğinin zaman içinde arttığını, nesiller boyunca polen akışının azaldığını ve neredeyse tamamen tohum akışının olmadığını ve dolayısıyla türlerin, popülasyonlarının zayıf bağlantısıyla ciddi şekilde parçalanmış bir dağılıma sahip olduğunu görmüşlerdir. Balkan ladini, IUCN Kırmızı Listesine göre Tehlike statüsünde (EN) listelenmiştir.[1]
Meydana gelme boyutunun (EOO) 4.076 km2 olduğu tahmin edilmektedir ve yerleşim alanının (AOO) 100–200 km2yi aşması pek olası değildir.[1]
19. yüzyılın ortalarına kadar, balkan ladinin doğal yayılış alanı bugün olduğundan daha kesintisiz ve daha az ayrıktı. Şu andaki parçalı dağılımı, temelde genel orman temizleme ve kesme, otlatma ve orman yangınları gibi antropojenik faktörlerin sonucudur. Yangın belki de en büyük tehdit olmuştur. Örneğin, 1950'lerde Bosna Hersek'te büyük bir ormanlık vadi, her biri yaklaşık 5 km aralıklı üç küçük parça bırakan yangınla harap oldu. Arazi kullanımındaki yerel değişiklikler bu parçaların genişlemesini engelledi. Daha yakın zamanlarda, 1992-1993 ihtilafı sırasında, Strugovi'deki orman kasıtlı olarak yakıldı ve bugün 100'den az yetişkin hayatta kaldı. Genel olarak, rejenerasyon, en dik kayalık yamaçlar ve geniş yapraklı ağaçların etkili bir şekilde rekabet edemediği kayalıklar dışında son derece sınırlıdır. Bosna Hersek'teki son saha çalışması sırasında, Čajniče Belediyesi'ndeki Viogor'daki izole yerleşim yerinin, yaşlı ağaçların ince taçlarla gerildiği kötü bir habitat kalitesine sahip olduğu kaydedildi.
Balkan ladinin yaygın zararlılarından biri, kök çürümesine ve tacın kurumasına neden olan Armillaria ostoyae'dır. Küresel iklim ısınması açısından, ağaçlar artan fizyolojik stres altındadır ve yakın gelecekte bireylerin ve tüm alt popülasyonların hızlı bir şekilde kaybına neden olabilecek bu zararlıya daha duyarlıdır.[3] Olgun bireylerin sayısındaki düşüş, hızlı iklim değişikliği nedeniyle daha da belirgin hale gelebilir.[4] Erişilemeyen alanlara sığınan öncü bir türdür. Zayıf bir rakiptir, rakiplerinin kaldırılmasıyla doğal yenilenme kolaylaştırılabilir. Bir kez alana geldikten sonra, genellikle Orta Avrupa göknarı (Abies alba), doğu kayını (Fagus sylvatica) ve Avrupa ladini (Picea abies) ile rekabet etmede güçlük çeker.[5]
Günümüzde kerestenin ağaç ürünleri üretimi için kesilmesi ve kullanılması yasak olsa da, Sırbistan'da 20. yüzyılın ilk yarısında yasadışı ağaç kesimi kaydedildi ve kereste esas olarak varil üretimi için kullanıldı.[6]
Balkan ladini, Kuzey Avrupa'da ve dünya çapında bahçelerde yaygın olarak yetiştirilmektedir; ancak bu koleksiyonlardan çok azı kapsamlı veya iyi belgelenmiştir. İyi koordine edilmiş bir ex situ koruma programı, bu türün genetik çeşitliliğinin korunmasında ve özellikle küresel iklim ısınması açısından kalıcılığının sağlanmasında önemli bir rol oynayabilir. Türlerin son derece parçalanmış dağılımı, popülasyonların yüksek genetik farklılaşması ve zayıf bağlantılarının yanı sıra küçük olanlar da dahil olmak üzere tüm popülasyonlarda oldukça yüksek seviyelerde genetik çeşitlilik göz önüne alındığında,[7][8] ex situ için tohum tüm kalan popülasyonlardan koruma toplanmalıdır. Uluslararası Kozalaklı Ağaçları Koruma Programı'nın Bosna Hersek ile işbirliği içinde gerçekleştirdiği son koleksiyonlar, İngiltere'de yetiştirilen ağaçların genetik temelini genişletmeyi amaçlamaktadır ver tohum bankacılığı programı da avantajlı olacaktır. Tartışmalı bir yaklaşım olan destekli translokasyon da kullanılabilir.[9]
İnce, düz gövdeli bir ağaçtır. Alt dallar büyük ölçüde bükülür ve uçlar keskin bir şekilde yukarı doğru büyür. Bu, dekoratif bir büyüme modeli oluşturur. Dekoratif şekli ve ağacın sadece yaklaşık 4 m genişliğinde büyümesi sayesinde en popüler ladinlerden biri haline gelmiştir. Kabuk ince ve koyu kahverengidir ve tabakalar halinde pul pul dökülür; dallar kahverengidir. Düz, kısa iğnelerin altında, dalların bükülme şekli nedeniyle açıkça görülebilen 2 beyaz şerit vardır. Dallardaki iğneler öne doğru bakar. Parlak, morumsu kırmızı erkek çiçekler özellikle bol miktardadır. Çiçeklenmeden sonra, ilk başta mor renkte olan ancak daha sonra parlak kahverengiye dönüşen bol miktarda asılı kozalaklar ortaya çıkar. Balkan ladini, kökleri yüzeye yakın büyüdüğünden dolayı rüzgara duyarlıdır.[10]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e Aleksić, J.M.; Ballian, D.; Isajev, D.; Mataruga, M.; Christian, T.; Gardner, M. (2020). "Picea omorika". The IUCN Red List of Threatened Species. 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021.
- ^ "(Novac, 1927)".
- ^ "(J. Aleksić pers. comm. 2017)".
- ^ "(Ballian, 2006)".
- ^ "(Burschel, 1965)".
- ^ "(Đorđević, 1936)".
- ^ "Aleksić ve Geburek, 2014".
- ^ "(Aleksić et al., 2017)".
- ^ "(Ivetić ve Aleksić,2016)".
- ^ "Picea omorika". Van Den Berk. 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021.