Vikipedi

Azerbaycan Ermenileri

(Azerbaycan'daki Ermeniler sayfasından yönlendirildi)

Azerbaycan Ermenileri, Azerbaycan devletinde ve onun selefi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde çok sayıda yaşamış Ermenilerdir. İstatistiklere göre, 1988'de Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'nın patlak vermesinden önce Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde yaklaşık 500.000 Ermeni yaşıyordu.[1][2] Ermenistan-Azerbaycan çatışmasının bir sonucu olan Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'na giden olaylarda Ermenistan Azerileri gibi Ermeni-Azerbaycanlıların çoğu da cumhuriyetten kaçmak zorunda kaldı. Sumgayıt (Şubat 1988), Gence (Kirovabad, Kasım 1988) ve Bakü'de (Ocak 1990) Ermeni nüfusuna yönelik vahşetlerin yaşandığı bildirildi. Bugün Azerbaycan'daki Ermenilerin büyük çoğunluğu, 1991 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti adı altında tek taraflı bağımsızlık eylemini ilan eden dağlık Karabağ bölgesi (1999 Azerbaycan resmi istatistikleri itibarıyla 120,700)[3][4] tarafından kontrol edilen topraklarda yaşamaktadır. Ermenistan dahil herhangi bir ülke tarafından tanınmaktadır.

Azerbaycan Ermenileri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Dağlık Karabağ ve Bakü
Diller
Ermenice, Azerice
Din
Ermeni Apostolik Kilisesi, Dinsiz
İlgili etnik gruplar
Nahçivan'daki Ermeniler, Bakü Ermenileri, Rusya Ermenileri, Türkiye'deki Ermeniler

Resmi olmayan kaynaklar, Dağlık Karabağ dışındaki Azerbaycan topraklarında yaşayan Ermenilerin sayısının 2.000 ila 3.000 arasında olduğunu ve neredeyse sadece Azerbaycanlılarla evli veya karışık Ermeni-Azerbaycan kökenli kişileri içerdiğini tahmin etmektedir.[5] Muhtemelen Azerbaycanlılarla evli olmayan ve Ermeni-Azerbaycan karışık kökenli olmayan Ermenilerin sayısının 645 (36 erkek ve 609 kadın) ve yarıdan fazla (Dağlık Karabağ dışındaki Azerbaycan'daki Ermenilerin yüzde 378 veya 59'u) olduğu tahmin edilmektedir. Bakü'de ve geri kalanı kırsal alanlarda yaşıyor. Muhtemelen yaşlı ve hasta olacaklar ve muhtemelen başka aile üyeleri yok.[5][6][7] Azerbaycan'daki Ermeniler, Dağlık Karabağ sorunu kararsız kaldığı sürece büyük bir risk altındadır.[8][9][10][11][12] Azerbaycan'da Ermenilerin durumu istikrarsızdır.[13] Ermenilerin yoğun göçü ve Azerbaycan saldırılarından korktuğu için Ermeni kiliseleri kapalı kalmıştır.[14]

Tarihi

değiştir

Bakü Ermenileri

değiştir
Ana madde: Bakü Ermenileri

Dağlık Karabağ'daki Ermeniler

değiştir
Ana maddeler: Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Culfa Ermeni Mezarlığı

Ermeniler, antik çağlardan beri Karabağ bölgesinde yaşamıştır.[15] MÖ 2. yüzyılın başında. Karabağ, Artsah vilayeti olarak Ermenistan Krallığının bir parçası oldu. 14. yüzyılda, melik unvanlarına sahip ve Khamsa (Arapça'da beş) olarak anılan prenslerin önderliğindeki beş asil hanedandan oluşan yerel bir Ermeni liderliği ortaya çıktı. Ermeni melikleri 18. yüzyıla kadar bölgeyi kontrol altında tuttu. 16. yüzyılın başlarında bölgenin kontrolü, Gence-Karabağ vilayetini (Beylerbeylik, bəylərbəylik) oluşturan Safevi hanedanına geçti. Bu fetihlere rağmen Yukarı Karabağ'ın nüfusu büyük ölçüde Ermeni olarak kaldı.[16]

Karabağ, 1805'te Karabağ Hanlığı ile Rusya Çarı I. Aleksandr arasında imzalanan Kurakçay Antlaşması ile Rus İmparatorluğu'na geçti ve daha sonra Transkafkasya'nın geri kalanı 1828'te Türkmençay Antlaşması ile imparatorluğa dahil edilmeden önce 1813'te Rus-Pers Gülistan Antlaşması ile resmîleştirildi. 1822'de Karabağ Hanlığı dağıldı ve bölge Rus İmparatorluğu içindeki Elisabethpol Valiliğinin bir parçası oldu.

1917 Rus Devrimi'nden sonra Karabağ, Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu, ancak bu kısa süre sonra ayrı Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcü devletlerine dönüştü. Sonraki iki yıl içinde (1918–1920), Karabağ da dahil olmak üzere çeşitli bölgelerde Ermenistan ile Azerbaycan arasında bir dizi kısa savaşlar yaşandı. Temmuz 1918'de Birinci Dağlık Karabağ Ermeni Meclisi, bölgenin özerk olduğunu ilan etti ve bir Ulusal Konsey ve hükûmet kurdu.[17] Daha sonra Osmanlı birlikleri Karabağ'a girerek Ermenilerin silahlı direnişiyle karşılaştı.

 
Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti haritası.
 
1994 ateşkesinden sonra bölgedeki durum. Dağlık Karabağ'daki Ermeni kuvvetleri şu anda eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi dışında Azerbaycan topraklarının neredeyse %9'unu kontrol ediyor. Azerbaycan güçleri Shahumian ve Martakert ile Martuni'nin doğu kısımlarını kontrol ediyor.

1920 yılının Nisan ayında Azerbaycan ordusu Karabağ'da mahalli Ermenilerle savaşırken, Azerbaycan Bolşevikler tarafından ele geçirildi.[16] Daha sonra Karabağ, Zangezur ve Nahçıvan'ın tartışmalı bölgeleri Ermenistan'ın kontrolüne girdi. Ancak 1920 Temmuz ve Ağustos aylarında Kızıl Ordu dağlık Karabağ, Zangezur ve Nahçıvan'ın bir bölümünü işgal etti. Daha sonra temelde siyasi nedenlerden ötürü Sovyetler Birliği, Zangezur'un Ermenistan'ın kontrolüne gireceği, Karabağ ve Nahçıvan'ın ise Azerbaycan'ın kontrolüne geçeceği bir bölünmeyi kabul etti. Ayrıca, Karabağ'ın Dağlık Karabağ olarak adlandırılan dağlık kesimine Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi olarak özerk bir statü verilmiş ve Ermenilere Ermenistan'daki Azerbaycanlılara[18] verilenden daha fazla haklar verilmiş ve Ermenilerin kilit pozisyonlara atanmaları sağlanmıştır ve ana dillerinde okullara devam etmesine izin verdi.

Sovyetler Birliği bölgeyi sıkı bir şekilde kontrol ederken, bölge üzerindeki çatışmalar birkaç on yıl boyunca azaldı. Karabağ'daki Ermeniler büyük ölçüde bastırılmadı. Onların durumu, hiçbir özerkliğe sahip olmasa da, Zangezur'da eşit yoğunlukta yaşayan Ermenistan'daki Azerilerden şüphesiz daha iyiydi.[18] Yerel okullar Ermenice eğitim sundular, ancak Ermeni halkının tarihini değil, Azerbaycan tarihini öğrettiler; nüfus, Bakü'den ve daha sonra doğrudan Ermenistan'dan kontrol edilen Hankendi merkezli bir kanal tarafından yayınlanan Ermeni televizyonuna olumsuz bir şekilde erişebildi.[19] Bakü'nün aksine, Dağlık Karabağ'da karma Ermeni-Azerbaycan evlilikleri çok nadirdi.[20] Dağlık Karabağ'ın özerkliği, Ermeni milliyetçiliğinin yükselmesine ve Ermenilerin bağımsızlık talep etme kararlılığına yol açtı. 1980'lerin sonunda ve 1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının başlamasıyla, Dağlık Karabağ sorunu yeniden ortaya çıktı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre, Azerbaycan OMON ve Sovyet askerî güçleri ortaklaşa "Dağlık Karabağ'ın kuzeyindeki ve güneyindeki Ermeni köylülerini, Azerbaycan'da Ermeni topluluklarının yüzyıllardır yaşadığı bir toprak yerleşim bölgesinden dağıtmak için bir şiddet kampanyası" başlattı.[21]

"Ancak, belirlenmemiş amaç, köylülerin yarısını emekliler olarak Ermenistan'a kalıcı olarak taşınmaya "ikna etmekti"."[21] Bu askeri harekata resmi olarak "Koltso Harekatı" adı verildi, çünkü temel stratejisi, tanklar ve zırhlı personel taşıyıcıları olan çevre köylerden (Martunashen ve Chaykand dahil) ve onları bombalamaktan ibaretti. Azerbaycan köylülerinin boş Ermeni köylerine gelip yağmalamasına izin verilirken, on binden fazla Ermeni köylü Azerbaycan'ı terk etmek zorunda bırakıldı.

Çoğunluk Ermeni nüfusu, tek taraflı bağımsızlık ilanıyla sonuçlanan bir hareket başlattı.

Nahçıvan'daki Ermeniler

değiştir
Ana maddeler: Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Culfa Ermeni Mezarlığı

Bugünkü koşullar

değiştir

Tacize ve insan hakları ihlallerine maruz kaldıklarından ve bu nedenle kimliklerini gizlemek zorunda kaldıklarından (saldırı korkusuyla özel olarak) şikayet etmeye devam ettiler.[22] 1993 Amerika Birleşik Devletleri Göçmenlik ve vatandaşlık hizmeti raporuna göre:[23]

Ermenilerin toplumsal güçlerden gelen şiddetin hedefi olduğu ve Azerbaycan hükümetinin şiddeti veya ayrımcılık ve taciz eylemlerini kontrol edemediği veya bazı durumlarda isteksiz olduğu açıktır. Hükümetin yukarıda bahsedilen Vize ve Kayıt Dairesi gibi bazı kesimleri, hükümetlerin azınlıklarla ilgili olarak belirttikleri politikayı uygulama konusunda isteksiz görünmektedir. Karabağ'ın kaderi üzerine Ermeni-Azeri çatışması devam ettiği ve muhtemelen bir çözüme ulaşıldıktan çok sonra, Azerbaycan'daki Ermenilerin fiziksel güvenlik garantileri olmayacak.

Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu'nun (ECRI) Mayıs 2011'de yayınladığı bir raporda, koşullarının zar zor iyileştiği ortaya çıktı. Şunları buldu:

... Ermeni asıllı insanlar günlük yaşamlarında ayrımcılığa uğrama riskiyle karşı karşıyadır. Karma Ermeni-Azerbaycan evliliklerinden doğan bazı kişiler, resmi makamla ilişkilerinde sorun yaşamamak için Azerbaycanlı ebeveynlerinin adını kullanmayı tercih ediyor; Bugün eski Sovyet pasaportlarının kaldırılması üzerine Azerbaycan kimlik belgeleri için hemen başvuruda bulunmayanlar, kimlik belgeleri temin etmekte zorluklarla karşılaşmaktadır.

Ayrıca, "Ermenistan Cumhuriyeti ile ilgili sürekli olumsuz resmi ve medya söyleminin, Azerbaycan makamlarının yetki alanına giren Ermeni kökenli kişilerle ilgili olumsuz bir görüş ortamının sürdürülmesine yardımcı olduğu" konusundaki endişelerini dile getirdi. Hükûmetin "Azerbaycan’ın yetki alanına giren Ermenilerle ilgili fikir ortamını iyileştirmek için aktif olarak çalışmasını" tavsiye etti.

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Memorandum from the Lawyers Committee for Human Rights to John D. Evans, Resource Information Center, 13 June 1993.
  2. ^ "Implementation of the Helsinki Accords: Human Rights and Democratization in the Newly Independent States of the former Soviet Union" (Washington, DC: U.S. Congress, Commission on Security and Cooperation in Europe, January 1993), p. 118.
  3. ^ Demographic indicators: Population by ethnic groups 20 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ "Assessment for Armenians in Azerbaijan, Minorities At Risk Project". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020. 
  5. ^ a b Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года) 21 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
  6. ^ "Definitions of national identity, nationalism and ethnicity in post-Soviet Azerbaijan in the 1990s" (PDF). 15 Ocak 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2010. 
  7. ^ "European Commission Against Racism and Intolerance (ECRI), Second Report on Azerbaijan, CRI(2007)22, May 24, 2007". 3 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020. 
  8. ^ "University of Maryland Center for International Development and Conflict Management. Minorities at Risk: Assessment of Armenians in Azerbaijan, Online Report, 2004". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020. 
  9. ^ Razmik Panossian. The Armenians. Columbia University Press, 2006; p. 281
  10. ^ Mario Apostolov. The Christian-Muslim Frontier. Routledge, 2004; p. 67
  11. ^ Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. Country Reports on Human Rights Practices. 2001
  12. ^ Barbara Larkin. International Religious Freedom (2000): Report to Congress by the Department of State. DIANE Publishing, 2001; p. 256
  13. ^ Azerbaijan: The status of Armenians, Russians, Jews and other minorities, report, 1993, INS Resource Information Center, p. 10
  14. ^ United States Department of State, Country Reports on Human Rights Practices for 1992 (Washington: U.S. Government Printing Office, February 1993), p. 708
  15. ^ Hewsen, Robert H. Armenia: A Historical Atlas. Chicago: Chicago University Press, 2001.
  16. ^ a b Cornell, Svante E. The Nagorno-Karabakh Conflict 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Uppsala: Department of East European Studies, April 1999.
  17. ^ The Nagorno-Karabagh Crisis: A Blueprint for Resolution 2 Eylül 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., New England Center for International Law & Policy
  18. ^ a b Tobias Debiel, Axel Klein, Stiftung Entwicklung und Frieden. [Fragile Peace: State Failure, Violence and Development in Crisis Regions]. Zed Books, 2002; p.94
  19. ^ T.K.Oommen. Citizenship, nationality, and ethnicity 1 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Wiley-Blackwell, 1997; p. 131
  20. ^ Алла Ервандовна Тер-Саркисянц, Современная семья у армян Нагорного Карабаха. В: В.К. Гарданов (ed.). Кавказский этнографический сборник. Ter-Sarkisiants, A. A. "Sovremennaja semja u armjan Nagornogo Karabaxa". In: V. K. Gardanov (ed.). Kavkazskij ètnografičeskij sbornik, 6: 11-46; p. 34.
  21. ^ a b HRW Report on Soviet Union Human Rights Developments 11 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [in 1991]. Human Rights Watch, 1992.
  22. ^ "Implementation of the Helsinki Accords: Human Rights and Democratization in the Newly Independent States of the former Soviet Union" (Washington, DC: U.S. Congress, Commission on Security and Cooperation in Europe, January 1993), p. 118
  23. ^ "AZERBAIJAN: THE STATUS OF ARMENIANS, RUSSIANS, JEWS AND OTHER MINORITIES" 22 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., INS resource information center, 1993
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Azerbaycan_Ermenileri&oldid=34240007" sayfasından alınmıştır