Vikipedi

Anatomi

organizmaların yapı ve bölümlerinin incelenmesi

Anatomi (Eski Yunanca ἀνατομή (anatomḗ) 'diseksiyon'), organizmaların ve parçalarının yapısının incelenmesi ile ilgili biyoloji dalıdır. Anatomi, canlıların yapısal organizasyonu ile ilgilenen bir doğa bilimi dalıdır. Tarih öncesi çağlarda başlangıcı olan eski bir bilim dalıdır.[1] Anatomi doğası gereği gelişimsel biyoloji, embriyoloji, karşılaştırmalı anatomi, evrimsel biyoloji ve filogeniye bağlıdır, çünkü bunlar anatominin hem anlık hem de uzun vadeli zaman ölçeklerinde üretildiği süreçlerdir. Sırasıyla organizmaların ve parçalarının yapısını ve işlevini inceleyen anatomi ve fizyoloji, birbiriyle ilişkili disiplinlerin doğal bir çiftini oluşturur ve genellikle birlikte çalışılır. İnsan anatomisi, tıpta uygulanan temel bilimlerden biridir.[2]

İnsan kafasının anatomisi
İnsan vücudundaki kasların anatomik çizimi.
İnsan gözü anatomisi

Anatomi, yeni keşifler yapıldıkça sürekli gelişen karmaşık ve dinamik bir alandır. Son yıllarda, vücut yapılarının daha ayrıntılı ve doğru bir şekilde görüntülenmesini sağlayan MRI ve CT taramaları gibi gelişmiş görüntüleme tekniklerinin kullanımında önemli bir artış olmuştur.

Anatomi disiplini makroskopik ve mikroskopik bölümlere ayrılır. Makroskopik anatomi veya kaba anatomi, bir hayvanın vücut parçalarının çıplak gözle incelenmesidir. Gross anatomi aynı zamanda yüzeysel anatomi dalını da içerir. Mikroskobik anatomi, histoloji olarak bilinen çeşitli yapıların dokularının incelenmesinde ve ayrıca hücrelerin incelenmesinde optik aletlerin kullanılmasını içerir.

Anatomi tarihi, insan vücudundaki organların ve yapıların işlevlerinin giderek daha iyi anlaşılması ile karakterize edilir. Yöntemler de, karkasların ve kadavraların (cesetlerin) diseksiyonu yoluyla hayvanların incelenmesinden X-ışını, ultrason ve manyetik rezonans görüntüleme dahil olmak üzere 20. yüzyıl tıbbi görüntüleme tekniklerine kadar ilerleyerek önemli ölçüde gelişmiştir.[3]

Etimoloji ve tanım

değiştir

Yunanca ἀνατομή anatomē "diseksiyon" (ἀνά aná "yukarı" ve τέμνω témnō "kestim" kelimelerinden ἀνατέμνω anatémnō "kestim, açtım")[4] kelimesinden türetilen anatomi, sistemleri, organları ve dokuları dahil olmak üzere organizmaların yapısının bilimsel olarak incelenmesidir. Çeşitli parçaların görünümünü ve konumunu, oluştukları malzemeleri ve diğer parçalarla olan ilişkilerini içerir. Anatomi, sırasıyla bu parçaların işlevleri ve ilgili kimyasal süreçlerle ilgilenen fizyoloji ve biyokimyadan oldukça farklıdır. Örneğin, bir anatomist karaciğer gibi bir organın şekli, boyutu, konumu, yapısı, kanlanması ve innervasyonu ile ilgilenirken; bir fizyolog safra üretimi, karaciğerin beslenmedeki rolü ve vücut fonksiyonlarının düzenlenmesi ile ilgilenir.[5]

Anatomi disiplini, kaba veya makroskobik anatomi ve mikroskobik anatomi dahil olmak üzere bir dizi dala ayrılabilir. Kaba anatomi, çıplak gözle görülebilecek kadar büyük yapıların incelenmesidir ve ayrıca yüzeysel anatomi veya yüzey anatomisini, dış vücut özelliklerinin görülerek incelenmesini de içerir.[6] Mikroskobik anatomi, histoloji (dokuların incelenmesi) ve embriyoloji (bir organizmanın olgunlaşmamış halinin incelenmesi) ile birlikte mikroskobik ölçekte yapıların incelenmesidir. Bölgesel anatomi, karın gibi belirli bir vücut bölgesindeki tüm yapıların birbirleriyle olan ilişkilerinin incelenmesidir. Buna karşılık sistemik anatomi, ayrı bir vücut sistemini oluşturan yapıların, yani sindirim sistemi gibi benzersiz bir vücut işlevini yerine getirmek için birlikte çalışan bir grup yapının incelenmesidir.[7]

Anatomi, organların ve sistemlerin yapısı ve organizasyonu hakkında bilgi edinmek amacıyla hem invaziv hem de invaziv olmayan yöntemler kullanılarak incelenebilir. Kullanılan yöntemler arasında bir vücudun açılıp organlarının incelendiği diseksiyon ve video kamera donanımlı bir aletin vücut duvarındaki küçük bir kesiden sokulup iç organları ve diğer yapıları keşfetmek için kullanıldığı endoskopi yer alır. X ışınları kullanılarak yapılan anjiyografi veya manyetik rezonans anjiyografi, kan damarlarını görselleştirmek için kullanılan yöntemlerdir.[8][9]

"Anatomi" terimi genellikle insan anatomisini ifade etmek için kullanılır. Bununla birlikte, hayvanlar aleminin geri kalanında büyük ölçüde benzer yapılar ve dokular bulunur ve bu terim diğer hayvanların anatomisini de içerir. Zootomi terimi bazen özellikle insan olmayan hayvanları ifade etmek için de kullanılır. Bitkilerin yapı ve dokuları farklı bir doğaya sahiptir ve bitki anatomisinde incelenirler.

Anatominin alt bölümleri

değiştir

Tarih

değiştir

Antik

değiştir
 
Anatomi bulgularının erken yorumlanmasına ilişkin görüntü

M.Ö. 1600'de Eski Mısır'a ait bir tıp metni olan Edwin Smith Papirüsü'nde kalp ve damarlarının yanı sıra beyin ve beyin zarları ile beyin omurilik sıvısı, karaciğer, dalak, böbrekler, rahim ve mesane tarif edilmiş ve kalpten ayrılan kan damarları gösterilmiştir. Ebers Papirüsü'nde (M.Ö. 1550 civarı) ise vücudun tüm sıvılarını vücudun her bir üyesine taşıyan veya her bir üyesinden gelen damarların yer aldığı bir "kalp incelemesi" bulunmaktadır. Antik Yunan anatomisi ve fizyolojisi, erken Orta Çağ dünyası boyunca büyük değişimler ve ilerlemeler geçirmiştir. Zaman içinde bu tıbbi uygulama, vücuttaki organların ve yapıların işlevlerinin sürekli gelişen bir anlayışıyla genişledi. Beyin, göz, karaciğer, üreme organları ve sinir sisteminin anlaşılmasına katkıda bulunan insan vücuduna ilişkin olağanüstü anatomik gözlemler yapılmıştır.

 
Cerrahi aletler tarihte ilk kez 11. yüzyılda Zehrâvî tarafından icat edildi
 
Tarihte ilk kez 9. yüzyılda Huneyn ibn İshak tarafından gözün anatomisi
 
13. yüzyıl anatomik illüstrasyonu

Helenistik Mısır kenti İskenderiye, Yunan anatomisi ve fizyolojisi için bir sıçrama tahtasıydı. İskenderiye, Yunanlar zamanında sadece tıbbi kayıtlar ve liberal sanatlar kitapları için dünyanın en büyük kütüphanesine ev sahipliği yapmakla kalmamış, aynı zamanda birçok tıp pratisyeni ve filozofa da ev sahipliği yapmıştır. Mısır'ın Ptolemaios hanedanının sanat ve bilime verdiği büyük destek İskenderiye'nin yükselmesine yardımcı olmuş ve diğer Yunan devletlerinin kültürel ve bilimsel başarılarına rakip olmuştur. Erken dönem anatomi ve fizyoloji alanındaki en çarpıcı gelişmelerden bazıları Helenistik İskenderiye'de gerçekleşmiştir. Üçüncü yüzyılın en ünlü anatomist ve fizyologlarından ikisi Herophilus ve Erasistratus'tur. Bu iki hekim, Rönesans'a kadar tabu olarak kabul edilen hüküm giymiş suçluların kadavralarını kullanarak tıbbi araştırmalar için insan diseksiyonuna öncülük etmiştir - Herophilus sistematik diseksiyonlar yapan ilk kişi olarak kabul edilmiştir. Herophilus, anatominin birçok dalına ve tıbbın diğer birçok yönüne etkileyici katkılarda bulunan anatomik çalışmalarıyla tanındı. Çalışmalarından bazıları nabız sisteminin sınıflandırılması, insan atardamarlarının toplardamarlardan daha kalın duvarlara sahip olduğunun ve kulakçıkların kalbin parçaları olduğunun keşfini içeriyordu. Herophilus'un insan vücudu hakkındaki bilgisi beyin, göz, karaciğer, üreme organları ve sinir sisteminin anlaşılması ve hastalıkların seyrinin tanımlanmasında hayati katkılar sağlamıştır. Erasistratus, boşlukları ve zarları da dahil olmak üzere beynin yapısını doğru bir şekilde tanımlamış ve serebrum ile serebellum arasında bir ayrım yapmıştır. İskenderiye'deki çalışmaları sırasında Erasistratus özellikle dolaşım ve sinir sistemi çalışmalarıyla ilgilenmiştir. İnsan vücudundaki duyusal ve motor sinirleri ayırt edebilmiş ve havanın akciğerlere ve kalbe girdiğine ve daha sonra vücuda taşındığına inanmıştır. Atardamarlar ve toplardamarlar arasında yaptığı ayrım - atardamarlar vücuttaki havayı taşırken, toplardamarlar kalpten gelen kanı taşıyordu - büyük bir anatomik keşifti. Erasistratus aynı zamanda epiglotun ve triküspit de dahil olmak üzere kalp kapakçıklarının isimlendirilmesinden ve işlevlerinin tanımlanmasından da sorumluydu. Üçüncü yüzyılda Yunan hekimler sinirleri kan damarları ve tendonlardan ayırmayı ve sinirlerin sinirsel uyarıları ilettiğini fark etmeyi başardılar. Motor sinirlerdeki hasarın felce yol açtığını ortaya koyan Herophilus olmuştur. Herophilus beyindeki meninksleri ve ventrikülleri adlandırmış, serebellum ve serebrum arasındaki ayrımı takdir etmiş ve beynin Aristoteles'in öne sürdüğü gibi bir "soğutma odası" değil "aklın merkezi" olduğunu kabul etmiştir Herophilus ayrıca optik, okülomotor, trigeminal, yüz, vestibülokoklear ve hipoglossal sinirlerin motor bölümlerini tanımlamasıyla da tanınır. MÖ 3. yüzyılda hem sindirim hem de üreme sistemlerinde büyük başarılar elde edilmiştir. Herophilus sadece tükürük bezlerini değil, ince bağırsak ve karaciğeri de keşfedip tanımlayabilmiştir. Rahmin içi boş bir organ olduğunu göstermiş, yumurtalıkları ve rahim tüplerini tanımlamıştır. Spermatozoanın testisler tarafından üretildiğini kabul etmiş ve prostat bezini ilk tanımlayan kişi olmuştur.

Kasların ve iskeletin anatomisi, bilinmeyen yazarlar tarafından yazılmış bir Antik Yunan tıp eseri olan Hipokrat Külliyatı'nda anlatılmaktadır. Aristoteles omurgalı anatomisini hayvan diseksiyonuna dayanarak tanımlamıştır. Praxagoras arterler ve damarlar arasındaki farkı tanımlamıştır. Yine M.Ö. 4. yüzyılda Herophilos ve Erasistratus, Ptolemaios döneminde İskenderiye'deki suçluların viviseksiyonuna dayanarak daha doğru anatomik tanımlar üretmiştir.

2. yüzyılda anatomist, klinisyen, yazar ve filozof olan Bergamalı Galen, antik çağın son ve oldukça etkili anatomi tezini yazmıştır. Mevcut bilgileri derlemiş ve hayvanların diseksiyonu yoluyla anatomi çalışmıştır. Hayvanlar üzerinde yaptığı viviseksiyon deneyleriyle ilk deneysel fizyologlardan biri olmuştur. Galen'in çoğunlukla köpek anatomisine dayanan çizimleri, sonraki bin yıl boyunca etkili bir şekilde tek anatomi ders kitabı haline geldi. Çalışmaları, 15. yüzyılda Yunancadan çevrilene kadar Rönesans doktorları tarafından yalnızca İslam Altın Çağı tıbbı aracılığıyla biliniyordu.[11][12][13][14][15]

Ortaçağdan erken modern döneme

değiştir
 
Kolun anatomik çalışması, Leonardo da Vinci, (yaklaşık 1510)
 
Vesalius'un Epitome adlı eserindeki anatomik şema, 1543
 
Michiel Jansz van Mierevelt - Dr Willem van der Meer'in anatomi dersi, 1617

Anatomi klasik dönemden on altıncı yüzyıla kadar çok az gelişmiştir; tarihçi Marie Boas'ın yazdığı gibi, "On altıncı yüzyıldan önce anatomideki ilerleme ne kadar gizemli bir şekilde yavaşsa, 1500'den sonraki gelişme de o kadar şaşırtıcı derecede hızlıdır".[16]:120-121 1275 ve 1326 yılları arasında Bologna'daki anatomistler Mondino de Luzzi, Alessandro Achillini ve Antonio Benivieni antik çağlardan bu yana ilk sistematik insan diseksiyonlarını gerçekleştirdiler.[17][18][19] Mondino'nun 1316 tarihli "Anatomi"si insan anatomisinin ortaçağda yeniden keşfedilmesinde ilk ders kitabı olmuştur. Mondino'nun diseksiyonlarında izlenen sırayla vücudu tanımlar; önce karın, sonra göğüs kafesi, sonra baş ve uzuvlar. Sonraki yüzyıl boyunca standart anatomi ders kitabı olmuştur.[16]

Leonardo da Vinci (1452-1519) Andrea del Verrocchio tarafından anatomi eğitimi almıştır.[16] Anatomi bilgisini sanat çalışmalarında kullanmış, insan ve diğer omurgalıların iskelet yapıları, kasları ve organlarının birçok eskizini yapmıştır.[16][20]

Padua Üniversitesi'nde anatomi profesörü olan Andreas Vesalius (1514-1564), modern insan anatomisinin kurucusu olarak kabul edilir.[21] Aslen Brabant'lı olan Vesalius, yedi ciltlik geniş formatlı bir kitap olan De Humani Corporis Fabrica (Yedi kitapta insan vücudunun dokusu üzerine) adlı etkili kitabını 1543 yılında yayınladı.[22] Genellikle İtalyan manzaralarına karşı allegorik pozlarda olan doğru ve karmaşık ayrıntılı illüstrasyonların Titian'ın öğrencisi olan sanatçı Jan van Calcar tarafından yapıldığı düşünülmektedir.[23]

İngiltere'de anatomi, herhangi bir bilim dalında verilen ilk halka açık derslerin konusuydu; bunlar 16. yüzyılda Company of Barbers and Surgeons tarafından verildi ve 1583'te Royal College of Physicians'da Lumleian cerrahi dersleri ile birleştirildi.[24]

Geç modern

değiştir
 
Kız öğrencilerle anatomi dersi, 1891-1893

Amerika Birleşik Devletleri'nde tıp okulları 18. yüzyılın sonlarına doğru kurulmaya başlandı. Anatomi derslerinde diseksiyon için sürekli kadavra akışı gerekiyordu ve bunları elde etmek zordu. Philadelphia, Baltimore ve New York, suçluların geceleri mezarlıkları basarak yeni gömülmüş cesetleri tabutlarından çıkardıkları ceset hırsızlığı faaliyetleriyle ünlüydü. Benzer bir sorun, cesetlere olan talebin o kadar büyük olduğu İngiltere'de de mevcuttu ki, kadavra elde etmek için mezar hırsızlığı ve hatta anatomi cinayetleri işleniyordu.[25] Bunun sonucunda bazı mezarlıklar gözetleme kuleleriyle korunmuştur. İngiltere'de bu uygulama 1832 Anatomi Yasası ile durdurulurken, Amerika Birleşik Devletleri'nde Jefferson Tıp Koleji'nden doktor William S. Forbes'un 1882'de "Lübnan Mezarlığı'ndaki mezarların tahrip edilmesinde dirilticilerle suç ortaklığı yapmaktan" suçlu bulunmasının ardından benzer bir yasa çıkarıldı.[26]

İngiltere'de anatomi öğretimi, 1863'ten 1889'a kadar Aberdeen Üniversitesi'nde Regius Anatomi Profesörü olan Sir John Struthers tarafından dönüştürülmüştür. Struthers, başta anatomi olmak üzere tıbbın temelini oluşturan bilimlerde üç yıllık "klinik öncesi" akademik öğretim sisteminin kurulmasından sorumluydu. Bu sistem 1993 ve 2003 yıllarında tıp eğitiminde yapılan reforma kadar sürdü. Öğretmenliğin yanı sıra, karşılaştırmalı anatomi müzesi için çok sayıda omurgalı iskeleti toplamış, 70'in üzerinde araştırma makalesi yayınlamış ve Tay Balinası'nın halka açık diseksiyonu ile ünlenmiştir. 1822'den itibaren Kraliyet Cerrahlar Koleji tıp okullarında anatomi öğretimini düzenledi. Tıp müzeleri karşılaştırmalı anatomi konusunda örnekler sunuyor ve öğretimde sıklıkla kullanılıyordu. Ignaz Semmelweis lohusalık hummasını araştırdı ve bunun nasıl oluştuğunu keşfetti. Sıklıkla ölümcül olan bu ateşin, tıp öğrencileri tarafından muayene edilen annelerde ebelerden daha sık görüldüğünü fark etti. Öğrenciler diseksiyon odasından hastane koğuşuna gittiler ve doğum yapan kadınları muayene ettiler. Semmelweis, stajyerler her klinik muayeneden önce ellerini klorlu kireçle yıkadıklarında, anneler arasında lohusalık ateşi görülme sıklığının önemli ölçüde azaltılabileceğini gösterdi.[27][28][29]

Modern tıp çağından önce, vücudun iç yapılarını incelemenin ana yolu ölülerin diseksiyonu ve yaşayanların muayenesi, palpasyonu ve oskültasyonu idi. Canlı dokuları oluşturan yapı taşlarının anlaşılmasını sağlayan mikroskopinin ortaya çıkmasıydı. Akromatik lenslerin geliştirilmesindeki teknik ilerlemeler mikroskobun çözme gücünü artırmış ve 1839 civarında Matthias Jakob Schleiden ve Theodor Schwann hücrelerin tüm canlıların temel organizasyon birimi olduğunu tespit etmiştir. Küçük yapıların incelenmesi, içlerinden ışık geçirilmesini gerektirdi ve mikrotom, incelenecek yeterince ince doku dilimleri sağlamak için icat edildi. Farklı doku türlerini ayırt etmeye yardımcı olmak için yapay boyalar kullanan boyama teknikleri oluşturuldu. Histoloji ve sitoloji alanlarındaki gelişmeler 19. yüzyılın sonlarında başladı[30] cerrahi tekniklerdeki gelişmelerle birlikte biyopsi örneklerinin ağrısız ve güvenli bir şekilde alınmasına olanak sağlamıştır. Elektron mikroskobunun icadı çözünürlük gücünde büyük bir ilerleme sağlamış ve hücrelerin ultrastrüktürü ile organel ve içlerindeki diğer yapıların araştırılmasına olanak tanımıştır. Yaklaşık aynı zamanda, 1950'lerde, proteinlerin, nükleik asitlerin ve diğer biyolojik moleküllerin kristal yapılarını incelemek için X-ışını kırınımı kullanımı yeni bir moleküler anatomi alanının doğmasına yol açmıştır.[30]

Vücudun iç yapılarının incelenmesine yönelik non-invaziv tekniklerde de aynı derecede önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. X-ışınları vücuttan geçirilebilmekte ve çeşitli derecelerde opaklığa sahip iç yapıları ayırt etmek için tıbbi radyografi ve floroskopide kullanılabilmektedir. Manyetik rezonans görüntüleme, bilgisayarlı tomografi ve ultrason görüntüleme, iç yapıların daha önceki nesillerin hayal gücünün çok ötesinde bir derecede benzeri görülmemiş ayrıntılarla incelenmesini sağlamıştır.[31]

Anatominin inceleme alanına giren vücut yapıları

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "ANATOMY". web.archive.org. 1 Ağustos 2017. 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  2. ^ Arráez-Aybar (2010). "Relevance of human anatomy in daily clinical practice". Annals of Anatomy. 192 (6): 341-48. doi:10.1016/j.aanat.2010.05.002. PMID 20591641. 
  3. ^ Ghosh, Sanjib Kumar (2 Mart 2017). "Human cadaveric dissection: a historical account from ancient Greece to the modern era". Anatomy & Cell Biology. 48 (3): 153-169. doi:10.5115/acb.2015.48.3.153. PMC 4582158 $2. PMID 26417475. 
  4. ^ O.D.E. 2nd edition 2005
  5. ^ Bozman, E. F., (Ed.) (1967). Everyman's Encyclopedia: Anatomy. J. M. Dent & Sons. s. 272. ASIN B0066E44EC. 
  6. ^ "Anatomy". The Free Dictionary. Farlex. 2007. 15 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2013. 
  7. ^ J. Gordon Betts (2013). "1.1 Overview of Anatomy and Physiology". Anatomy & physiology. Houston, Texas: OpenStax. ISBN 978-1-947172-04-3. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2023. 
  8. ^ "Magnetic Resonance Angiography (MRA)". Johns Hopkins Medicine. 7 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2014. 
  9. ^ "Angiography". National Health Service. 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2014. 
  10. ^ "EVRİMİN DELİLLERİ 3- Karşılaştırmalı Anatomi". biyolojidersim.com. 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020. 
  11. ^ Rose, F. Clifford (16 Mart 2006). "The History of Cerebral Trauma". Evans, Randolph W. (Ed.). Neurology and Trauma (İngilizce). Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-517032-0. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023. 
  12. ^ Atta, Hussein M. (December 1999). "Edwin Smith Surgical Papyrus: The Oldest Known Surgical Treatise". The American Surgeon (İngilizce). 65 (12): 1190-1192. doi:10.1177/000313489906501222. ISSN 0003-1348. PMID 10597074. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  13. ^ Boehm, Thomas; Bleul, Conrad C. (February 2007). "The evolutionary history of lymphoid organs". Nature Immunology (İngilizce). 8 (2): 131-135. doi:10.1038/ni1435. ISSN 1529-2908. PMID 17242686. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. Important landmark discoveries included the first description of the spleen found in the Edwin Smith Papyrus, containing medical information from Egypt dating back as early as 3000 BC... 
  14. ^ Porter, R. (1997). The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present. Harper Collins. ss. 49-50. ISBN 978-0-00-215173-3. 
  15. ^ Longrigg, James (December 1988). "Anatomy in Alexandria in the Third Century B.C". The British Journal for the History of Science. 21 (4): 455-488. doi:10.1017/s000708740002536x. JSTOR 4026964. PMID 11621690. 
  16. ^ a b c d Boas, Marie (1970) [first published by Collins, 1962]. The Scientific Renaissance 1450-1630. Fontana. ss. 120-143. 
  17. ^ Zimmerman, Leo M.; Veith, Ilza (1993). Great Ideas in the History of Surgery. Norman. ISBN 978-0-930405-53-3. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2017. 
  18. ^ {cite book | last=Crombie | first=Alistair Cameron | title=The History of Science From Augustine to Galileo | url=https://books.google.com/books?id=bGDScHy1clsC&pg=PA4 17 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | year=1959 | publisher=Courier Dover Publications | isbn=978-0-486-28850-5 | access-date=31 Temmuz 2017 | archive-date=9 Nisan 2016 | archive-url=https://web 5 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. archive.org/web/20160409055609/https://books.google.com/books?id=bGDScHy1clsC&pg=PA4 | url-status=live }}
  19. ^ Thorndike, Lynn (1958). A History of Magic and Experimental Science: Fourteenth and fifteenth centuries. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-08797-1. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2017. 
  20. ^ Mason, Stephen F. (1962). A History of the Sciences . New York: Collier. s. 550. 
  21. ^ "Warwick onursal profesörü modern insan anatomisinin kurucusundan yeni materyaller araştırıyor". Basın bülteni. University of Warwick. 28 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2013.  Bilinmeyen parametre |arşiv tarihi= görmezden gelindi (yardım)
  22. ^ Vesalius, Andreas. De humani corporis fabrica libri septem. Basileae [Basel]: Ex officina Joannis Oporini, 1543.
  23. ^ O'Malley, C.D. Andreas Vesalius of Brussels, 1514-1564. Berkeley: Kaliforniya Üniversitesi Yayınları, 1964.
  24. ^ Boas, Marie (1970) [first published by Collins, 1962]. The Scientific Renaissance 1450-1630. Fontana. s. 229. 
  25. ^ Sappol, Michael (2002). A Traffic of Dead Bodies: Anatomy and Embodied Social Identity in Nineteenth-century America (İngilizce). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05925-9. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  26. ^ "Portrait of Professor William S. Forbes - Thomas Jefferson University - Thomas Jefferson University". web.archive.org. 16 Ekim 2013. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  27. ^ Richardson, Ruth (1989). Death, Dissection, and the Destitute. Penguin. ISBN 978-0-14-022862-5. 
  28. ^ Johnson, D.R. "Introductory Anatomy". University of Leeds. 4 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2013. 
  29. ^ "Reproduction of Portrait of Professor William S. Forbes". Jefferson: Eakins Gallery. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2013. 
  30. ^ a b "Mikroskopik anatomi". Encyclopædia Britannica. 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2013. 
  31. ^ "Anatomical Imaging". McGraw Hill Higher Education. 1998. 3 Mart 2016 tarihinde com/biosci/ap/foxhumphys/student/olc/h-reading1.html kaynağından |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2013. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Anatomi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Anatomi&oldid=34191782" sayfasından alınmıştır