Çizgi

—
—
Çizgi

Çizgi, uzunluk, kullanım ve yükseklik bakımından birbirine farklılık gösteren bir noktalama işaretidir. Çizginin en yaygın versiyonu kısa çizgiden daha uzun olan en çizgidir –; em çizgi — ise en çizgiden daha uzundur ve ikinci versiyonudur; bir diğeride, genellikle matematikte kesirli sayıları göstermek için kullanılan yatay bardır ―. Tarihsel olarak en ve em önekleri, fontlarda yaygın olarak kullanılan büyük N ve M harflerinin tepe genişliklerinden gelmektedir.

Bu makale özel karakterler içerir. Tarayıcınızda bu karakterlere uygun görüntüleme desteği bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular ve diğer semboller görebilirsiniz.

Çizginin kullanım tipleri

Kullanım hem Türkçe hem de diğer diller içinde değişiklik gösterebilir:

Cümledeki bir sonu işaretlemek veya çift parantezler içindeki ifadeleri göstermek için em çizgi kullanılır.

Glitter, iplikler, düşmeler ve kumaş parçaları—mutfağını sanki bir palyaço dağıtmış gibi görünüyordu.

Serçe sürüsü—bazıları yavru—yere kondu ve ötmeye başladı.

İki farklı olguyu ayrıştırırken kullanılan ve, veya, -den -e gibi kelimelerin yerine en çizgi kullanılır.

Osmanlı ve Rus Savaşı (1877–1878), 19'uncu yüzyılda yapılmış olan bir savaştır.

Mete Han, MÖ 209–174 arasında Büyük Hun İmparatorluğu'nun hükûmdarlığını yapmıştır.

Alıntı yapılmış sözlerin sahiplerini veya alıntı kaynağını göstermek için ya em çizgi ya da yatay bar (ikisi birbiriyle sıkça karıştırılır) kullanılır.

“Geçmişlerini hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkûmdur.”
—George Santayana

Ortak çizgiler ve unicode kodları

Çizginin çeşitli formları vardır, bunların en yaygın olanları şunlardır:

	Glif	Unicode kodu^[a]	Unicode adı	HTML karakter birimi referansı	HTML/XML sayısal karakter referansı	TeX	Alt kodu (Windows)	macOS tuş kombinasyonu	Microsoft Word tuş kombinasyonu
figür çizgi	‒	U+2012	figure dash		`‒` `‒`
en çizgi	–	U+2013	en dash	`–`	`–` `–`	`--`	`Alt`+`0150`^[b]	`⌥ Opt`+`-`	`Ctrl`+`Num -`
em çizgi	—	U+2014	em dash	`—`	`—` `—`	`---`	`Alt`+`0151`^[b]	`⌥ Opt`+`⇧ Shift`+`-`	`Ctrl`+`Alt`+`Num -`
yatay çizgi	―	U+2015	horizontal bar	`&horbar;`	`―` `―`
sallanan çizgi	⁓	U+2053	swung dash		`⁓` `⁓`	$\sim$

Figür çizgi

Figür çizgi -, figure dash (İngilizceden), çoğu yazı tipindeki rakamlarla eşit genişliğe sahiptir. Telefon numaraları içinde (örneğin 555‒0199) hizalamayı korumak için kullanılır. Anlamı, kısa çizgi-eksi ile temsil edilen kısa çizgiyle hemen hemen aynıdır. Figür çizgi işareti kullanılamadığı vakit, yerine kısa çizgi-eksi işareti kullanılabilir. Unicode üzerinde figür çizgi U+2012 (ondalık 8210) olarak kodlanır, ama HTML bunun için hiçbir karakter birimi sağlamaz; ‒ veya ‒ sayısal karakter referansıdır.

En çizgi

En çizgi –, en dash (İngilizceden), N çizgi, geleneksel olarak em çizginin yarısı genişliğindedir. Modern yazı tiplerinde en çizgi uzunluğu standart değildir ve genellikle em çizginin yarısından fazla bir genişliğe sahiptir. Eskiden küçük n ve m harflerinin genişliği baz alınarak tasarlanmış çizgiler, günümüz standartlarında büyük N ve M harflerinin genişliği baz alınarak tasarlanmıştır.^[1]^[2]

Kullanım

1884'te tipografiker John Southward'un Practical printing: a handbook of the art of typography adlı kitabında bahsettiğine göre, en çizginin üç ana kullanımı vardır:^[3] ifadedeki bağıl ögelerden biri tek bir kelimeden daha karmaşık bir anlam barındırdırdığı vakit; bir dizi simetrik ögenin bağlanması gerektiği vakit; parantez veya virgülle yapılan retorik duraklamaların yerine bir alternatif olarak kullanılamak istendiği vakit.

Değerin aralıkları

Tipografide en çizgi, genellikle kapalı bir değerin aralığını – açıkça tanımlanmış ve sonlu üst ve alt sınırlara sahip bir aralık – kabaca arası kelimesiyle iletilenleri belirtmek için kullanılır.^[4] Buna örnek olarak saatler, tarihler veya genel anlamıyla sayılar arasındaki aralıklar verilebilir.^[5]^[6]^[7]^[8]

En çizgi aralıklı stil (ör., APA^[c])	Kısa çizgi aralıklı stil (ör., AMA^[c])	Metinsel yazıma uyarlama
Haziran–Temmuz 1967	Haziran‐Temmuz 1967	Haziran ve Temmuz 1967
ö.s. 1:15–2:15	ÖS 1:15‐2:15	ö.s. 1:15'ten 2:15'e
3–5 yaş arası için	3‐5 yaş arası için	3 ila 5 yaş arası için
ss. 38–55	ss. 38‐55	sayfa 38 ile 55 arası
Başkan Jimmy Carter (1977–81)	Başkan Jimmy Carter (1977‐81)	Başkan Jimmy Carter, 1977'den 1981'e kadar görevdeki

Buna bağlı olarak, negatif sayıları içeren aralıklarda belirsizlik veya gariplikten kaçınmak için ila kullanılır: "sıcaklıklar –2 °C ila –10 °C arasında değişmekteydi."

İlişkiler ve bağlantılar

En çizgi, iki değeri karşılaştırmak veya aralarındaki ilişkiyi göstermek için de kullanılır.^[5]^[7] Bu kullanıma örnek olarak şunlar verilebilir:

Avustralya, Amerikan Samoası'nı 26–2 yendi.
Radikal–İttihatçı koalisyon
Karaköy–Eminönü rotası
New York–Londra uçuşu^[d]
Anne–kız ilişkisi
Yargıtay, kararı onaylamak için 5–4 oy kullandı.

Bir ayrım yapılırken genellikle "basit" atıf bileşikleri (kısa çizgi ile yazılmış) ve diğer alt türleri (en çizgi ile yazılmış) kullanılır; en az bir otorite, eşleştirilmiş ögelerin eşit ağırlık taşıdığı isim çiftlerini, 'nda olduğu gibi "basit" olarak değerlendirirken diğerleri, McCain–Feingold tasarısı veya Bose–Einstein istatistiklerinde olduğu gibi paralel ilişkiyi temsil etmek için bu gibi durumlarda en çizgiyi uygun olarak görürler.^[9]^[10]^[11]

Bibliyografi

Notlar

^ Unicode'daki karakterler üzerinde "U+1" notasyonuyla düzyazıya başvurulur. "U+"nın ardından gelen ondalık sayı, karakterin Unicode kod noktasıdır.
^ ^a ^b Windows karakter kodları Num Lock açık durumdayken, sayısal tuş takımı kullanılarak yazılmalıdır.
^ ^a ^b Karşılaştırmanın sağlıklı yapılabilmesi için diğer stil farklılıkları (örneğin, APA "ö.s." ve "ss." stilini kullanırken AMA, "ÖS" ve "ss" stilini kullanır) göz ardı edilmiştir.
^ Lakin, "New York'tan Londra'ya uçuş" ifadesinin daha tutarlı ve nihai anlam doğruluğunda olduğu görülebilir. Çünkü New York ismi, iki geçerli kelimeden oluşan tek bir isimdir. Burada kullanılan en çizgi "York'tan Londra'ya uçuş" anlamını doğurabilir.^[5]

Kaynaklar

^ Susan E. L. Lake; Karen Bean (2007). Digital Multimedia: The Business of Technology (İngilizce) (2'nci bas.). Cengage Learning. s. 128. ISBN 978-0-538-44527-6. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
^ French, Nigel (2006). InDesign type: professional typography with Adobe InDesign CS2 (İngilizce). Adobe Press. s. 72. ISBN 978-0-321-38544-4. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
^ Southward, John (1884). Practical printing: a handbook of the art of typography (İngilizce) (2'nci bas.). J.M. Powell & Son.
^ Lamb, David. "Hyphens, En Dashes, and Em Dashes: Correct Usage" (İngilizce). Academic Writing Tutor. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
^ ^a ^b ^c Ives, George Burnham (1921). Text, type and style: A compendium of Atlantic usage (İngilizce). Atlantic Monthly Press. s. 125. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. The en-dash ... may stand for the word "and" or "to" in such phrases as "the Radical–Unionist Coalition", "the Boston–Hartford Air Line"; "the period of Republican supremacy, 1860–84"; "pp. 224–30".
^ Loberger, Gordon; Welsh, Kate Shoup (2021). Webster's new world English grammar handbook (İngilizce). Hungry Minds. ISBN 0-7645-6488-9.
^ ^a ^b Griffith, Benjamin W. (2004). Pocket Guide to Correct Grammar. Barron's Pocket Guides (İngilizce). Woodbury, NYC: Barron's Educational Series. ISBN 0-7641-2690-3.
^ Judd, Karen (2001). Copyediting: A Practical Guide (İngilizce). Menlo Park, CA: Crisp Publications. ISBN 1-56052-608-4. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
^ Garner, Bryan A. (2003). Garner's Modern American Usage (2'nci bas.). Oxford University Press. s. 657.
^ Garner, Bryan A. (2001). Legal Writing in Plain English: A Text with Exercises. Chicago Guides to Writing, Editing, and Publishing (illustrated, reprinted bas.). University of Chicago Press. s. 155. ISBN 978-0-226-28418-7. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021 – Google Books vasıtasıyla. Use an en-dash as an equivalent of to (as when showing a span of pages), to express tension or difference, or to denote a pairing in which the elements carry equal weight.
^ Dupré, Lynn (1998). Bugs in Writing (Revised bas.). Addison Wesley Longman. s. 221. ISBN 978-0-201-37921-1. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021 – Google Books vasıtasıyla. use en dashes when you have an equal-weighted pair serving as an adjective, such as love–hate relationship.

Taft–Hartley Yasası^[en]

[1] Unicode'daki karakterler üzerinde "U+1" notasyonuyla düzyazıya başvurulur. "U+"nın ardından gelen ondalık sayı, karakterin Unicode kod noktasıdır.

[windowsNumpad-2] Windows karakter kodları Num Lock açık durumdayken, sayısal tuş takımı kullanılarak yazılmalıdır.

[fark-11] Karşılaştırmanın sağlıklı yapılabilmesi için diğer stil farklılıkları (örneğin, APA "ö.s." ve "ss." stilini kullanırken AMA, "ÖS" ve "ss" stilini kullanır) göz ardı edilmiştir.

[12] Lakin, "New York'tan Londra'ya uçuş" ifadesinin daha tutarlı ve nihai anlam doğruluğunda olduğu görülebilir. Çünkü New York ismi, iki geçerli kelimeden oluşan tek bir isimdir. Burada kullanılan en çizgi "York'tan Londra'ya uçuş" anlamını doğurabilir.^[5]

[3] Susan E. L. Lake; Karen Bean (2007). Digital Multimedia: The Business of Technology (İngilizce) (2'nci bas.). Cengage Learning. s. 128. ISBN 978-0-538-44527-6. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.

[4] French, Nigel (2006). InDesign type: professional typography with Adobe InDesign CS2 (İngilizce). Adobe Press. s. 72. ISBN 978-0-321-38544-4. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.

[5] Southward, John (1884). Practical printing: a handbook of the art of typography (İngilizce) (2'nci bas.). J.M. Powell & Son.

[6] Lamb, David. "Hyphens, En Dashes, and Em Dashes: Correct Usage" (İngilizce). Academic Writing Tutor. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.

[texttypestyle-7] Ives, George Burnham (1921). Text, type and style: A compendium of Atlantic usage (İngilizce). Atlantic Monthly Press. s. 125. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. The en-dash ... may stand for the word "and" or "to" in such phrases as "the Radical–Unionist Coalition", "the Boston–Hartford Air Line"; "the period of Republican supremacy, 1860–84"; "pp. 224–30".

[8] Loberger, Gordon; Welsh, Kate Shoup (2021). Webster's new world English grammar handbook (İngilizce). Hungry Minds. ISBN 0-7645-6488-9.

[barronsgrammar-9] Griffith, Benjamin W. (2004). Pocket Guide to Correct Grammar. Barron's Pocket Guides (İngilizce). Woodbury, NYC: Barron's Educational Series. ISBN 0-7641-2690-3.

[copyeditguide-10] Judd, Karen (2001). Copyediting: A Practical Guide (İngilizce). Menlo Park, CA: Crisp Publications. ISBN 1-56052-608-4. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.

[13] Garner, Bryan A. (2003). Garner's Modern American Usage (2'nci bas.). Oxford University Press. s. 657.

[14] Garner, Bryan A. (2001). Legal Writing in Plain English: A Text with Exercises. Chicago Guides to Writing, Editing, and Publishing (illustrated, reprinted bas.). University of Chicago Press. s. 155. ISBN 978-0-226-28418-7. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021 – Google Books vasıtasıyla. Use an en-dash as an equivalent of to (as when showing a span of pages), to express tension or difference, or to denote a pairing in which the elements carry equal weight.

[15] Dupré, Lynn (1998). Bugs in Writing (Revised bas.). Addison Wesley Longman. s. 221. ISBN 978-0-201-37921-1. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021 – Google Books vasıtasıyla. use en dashes when you have an equal-weighted pair serving as an adjective, such as love–hate relationship.

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[c]

[d]

[9]

[10]

[11]