Vikipedi

Şevket Süreyya Aydemir

Türk ekonomist ve tarihçi

Şevket Süreyya Aydemir (1897, Edirne - 25 Mart 1976, Ankara), Türk yazar, düşün insanı, iktisatçı ve tarihçi.

Şevket Süreyya Aydemir
Şevket Süreya Aydemir
Doğum1897
Edirne, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm25 Mart 1976 (79 yaşında)
Ankara, Türkiye
MeslekYazar, iktisatçı, tarihçi
MilliyetTürk
DönemCumhuriyet dönemi Türk edebiyatı
Türİnceleme, araştırma, biyografi, otobiyografi, makale, roman, mektup
KonuTarih, politika, iktisat
Edebî akımKadro Hareketi
Toplumcu gerçekçilik
Etkilendikleri

Kadro dergisinin kurucularından ve Kadro Hareketi'nin önderlerindendir. Türk tarihinde önemli rol oynayan kişilikleri inceleyen eserleri ile ünlenmiştir. Kendi yaşamını anlattığı Suyu Arayan Adam (1959), Atatürk ve İnönü dönemlerini incelediği üçer ciltlik Tek Adam (1963-65) ve İkinci Adam (1966-68) adlı kitapları en ünlü eserleridir.

Çeşitli dönemlerde farklı ideolojileri savunmuştur. Gençliğinde Turancı, 1920-1927 yılları arasında Türkiye Komünist Partisi yöneticisi, 1927 sonrasında Kemalist rejimin savunucusu ve kuramcısı olarak çalışmıştır.

Yaşamı

değiştir

1897'de Edirne'de Balkan göçmeni, topraksız bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Babası Mehmet Ağa, Bulgaristan'ın Deliorman yöresinde toprak sahibi varlıklı bir kişi iken servetini kaybetmiş biriydi, Edirne'de bahçıvan olarak çalışmaktaydı. Annesi aydın bir kişi olan Şaziye Hanım idi. Okuma yazmayı annesinden öğrendi. Mahalle mektebinden sonra askerî rüştiyeye devam etti. Küçük yaşlardan itibaren siyasetle ilgilendi. Henüz 11 yaşında iken İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye oldu. Balkan Savaşları öncesinde annesini ve bir ağabeyini kaybetti. Edirne işgale uğrayınca katliamdan kurtulmaları için İstanbul'a gönderilen çocuklar arasında yer aldı. Kuleli Askeri Lisesi'ne kaydoldu ancak Edirne'nin geri alınması ve bir oğlunun daha asker olmasını istemeyen babasının çağırması üzerine geri döndü; Edirne Rüştiyesi ve Öğretmen Okulunda (bugünkü Edirne Lisesi) öğrenim gördü. Bu yıllarda Turancı görüşleri benimsedi. Diğer ağabeyinin Sarıkamış'ta hayatını yitirmesi üzerine I. Dünya Savaşı'nda gönüllü olarak savaşa katıldı; ağabeyinin şehit edildiği Kafkasya Cephesi'nde çarpıştı, yaralandı. Cephedeyken okuduğu Müfide Ferit'in Aydemir adlı romanı onu çok etkiledi. İleride Soyadı Kanunu çıktığında Aydemir soyadını seçmesi bu romanın etkisiyledir.

Geri çekilme emri üzerine Edirne'ye dönen Şevket Süreyya, öğretmenlik eğitimini tamamladı. Edirne'nin Yunanlar tarafından işgali üzerine bir süre yerel direniş hareketlerine katıldı. Azerbaycan'da kurulan hükûmetin İstanbul hükûmetinden öğretmen istemesi üzerinde Nuha kentine (bugünkü adıyla Şeki) öğretmen olarak atandı ve 1919–1920 yılları arasında Azerbaycan'a geçti. Ermeniler'e karşı kurulan gönüllü birliğin kumandanı oldu ve bir halk kahramanı hâline geldi. Ancak Kafkasya'nın çok etnikli yapısını görünce eski Turancı fikirlerinin doğruluğunu sorgulamaya başladı. Bakü'de toplanan Doğu Halkları Kurultayı'na Nuha delegesi olarak katıldı. Bu kongreye katılması onun komünizme merakını artırdı. Kurultay'dan 10 gün sonra yine Bakü'de gerçekleşen Türkiye Komünist Fırkası'nın toplantısına da katılan Şevket Süreyya, merak ettiği ideolojiyi öğrenmek isteği ağır basınca Millî Mücadele'ye katılmak yerine Nuha'ya dönmeyi tercih etti. Bir süre amaçsızca gezen Şevket Süreyya, Batum'a gittiğinde Komünist Parti'ye girdi. Yine Batum'da bir öğretmen arkadaşının kız kardeşi ile evlendi ve bu evliliği ömrünün sonuna kadar sürdürdü. Batum'dan sonra Moskova'ya giderek birçok Türk öğrencinin de öğrenim gördüğü Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi'ne (KUTV) kaydoldu. İktisadi ve Sosyal Bilimler Okulunda' ekonomi eğitimi aldı. 1923 yılında Türkiye'ye geri döndü.

Şevket Süreyya, Türkiye'ye döndükten sonra Aydınlık dergisinde komünist fikirleri yaymaya çalışan yazılar yazdı. 1924 yılında Sadrettin Celal Antel ile beraber hazırladığı Lenin ve Leninizm adlı kitabı yayımladı. 1925'te TKP'nin üçüncü kongresinde yedi kişilik Merkez Komite'nin üyesi oldu. Türkiye İşçi ve Çiftçi Fırkası'nın 1 Mayıs'ta "Dünyanın Bütün İşçileri Birleşiniz" yazılı broşür dağıtması nedeniyle gerçekleşen "1925 Tevkifatı" sonucu dergi kapatıldı ve Aydemir de Ankara İstiklal Mahkemesi'nde devrin birçok ünlü komünistiyle beraber yargılanarak 10 yıl hapse mahkûm oldu. Muasır Türkiye'nin İktisadi İnkişaf İstikametleri adlı kitabını mahkûmiyeti sırasında yazdı fakat bu eseri yayımlatamadı. Afyon Cezaevinde geçirdiği bir buçuk yıldan sonra 29 Ekim 1927'de ilan edilen genel aftan yararlanarak hapisten çıktı. 1927 Tevkifatı sırasında yeniden tutuklanıp yargılandı fakat beraat etti. Bundan sonra komünizm çizgisinden ayrılıp bir nevi milliyetçi komünizm anlayışını savunmaya başladıysa da Türkiye için geçerli düşüncenin Kemalizm olduğu görüşüne döndü. Vedat Nedim Tör ile birlikte TKP'den ayrıldı. Partiyi polise ihbar etmekle suçlandı.

1928'de bürokrat olarak Ankara'da çalışmaya başladı. 1951 yılına kadar eğitimci ve iktisatçı olarak çeşitli devlet görevlerinde bulundu. Yüksek Teknik Öğretim Umûm Müdür Yardımcılığı, Ankara Belediyesi İktisat Müdürlüğü, Ankara Ticâret Mektebi Kurucu Müdürlüğü, İktisat Vekâleti Sanâyi Tetkik Heyeti Reisliği, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Üyeliği yaptı.

1930 ve 1931 yıllarında Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yazıları yayımlandı. 1932 yılında Atatürk'ün isteği üzerine Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile birlikte Kadro dergisini çıkarttı. Dergi kapatıldığında Ankara Ticaret Mektebinde müdür olan Aydemir, bu görevi 1936'ya kadar sürdürdü. İki yıl Ankara Belediyesi İktisat Müdürlüğü yaptıktan sonra İktisat Bakanlığında çalışmaya başladı ve İsmet İnönü'nün güvenini kazandı. Komünist geçmişi nedeniyle çok eleştirilse de başarıları nedeniyle yükseldi. Bir dönem Ekonomi Bakanlığınca İsmail Hüsrev Tökin ile birlikte bir kalkınma planı hazırlamakla görevlendirildi fakat İsmet Paşa bu planı kabul etmedi.

1951'de Vekiller Heyeti kararıyla emekli edildikten sonra kendisini yazarlığa verdi. Hayatı boyunca çok sayıda eser veren Aydemir, Tek Adam adlı eserinde Atatürk'ü; İkinci Adam adlı eserinde İsmet İnönü'yü yazdı. Bunun dışında Menderes'in Dramı, Enver Paşa gibi biyografiler ve Suyu Arayan Adam gibi otobiyografik denemeler dışında Toprak Uyanırsa ve Kahramanlar Doğmalıydı adlı romanları yazdı. 27 Mayıs'tan sonra oluşan yeni düşünce ortamında kurulan sosyalist eğilimli Devrim ve Yön gibi dergilerde yazıları yayımlandı. 12 Mart Muhtırası sonrası Yön dergisi kapatılınca yazılarına Cumhuriyet gazetesinde devam etti. 25 Mart 1976'da Ankara'daki evinde öldü.[1] Ankara Belediye Başkanı'nın emriyle tabutu, Türk bayrağına sarılı olarak defnedilmiştir. Adı, Ankara'da yıllarca oturduğu sokağa verildi.

Eserleri

değiştir

Hakkında yazılanlar

değiştir
  • Bilinmeyen yönleriyle Şevket Süreyya Aydemir: yaşamı, görüşleri, eserleri - Halil İbrahim Göktürk[2][3]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "26 Mart 1976, Cumhuriyet: Şevket Süreyya Aydemir dün aramızdan ayrıldı". 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 6 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2016. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Vikisöz'de Şevket Süreyya Aydemir ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Şevket_Süreyya_Aydemir&oldid=34235041" sayfasından alınmıştır