Vikipedi

İzzeddin el-Kassam Tugayları

Hamas'ın silahlı kolu
(İzzeddin El Kassam Tugayları sayfasından yönlendirildi)
5 Ekim 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 3 değişiklik bulunmaktadır.

İzzeddin el-Kassam Tugayları (El-Kassam Tugayları olarak kısaltılır[9][10][11]), adını İzzeddin el-Kassam'dan almakta olup Hamas'ın askerî kanadıdır.[11][12][13] Şu anda Muhammed Deyf ve yardımcısı Mervan İsa tarafından yönetilen El-Kassam Tugayları, bugün Gazze'de faaliyet gösteren en büyük ve en donanımlı gruptur.[11]

İzzeddin el-Kassam Tugayları
Arapça: كتائب الشهيد عز الدين القسام
Tarih(ler)1991–günümüz
Bağlılık Hamas
Lider(ler)Muhammed Deyf
Mervan İsa
Sözcü(ler)Ebu Ubeyde
Merkez(ler)Gazze Şeridi
Etkin bölgeler Filistin
 İsrail
 Lübnan
İdeolojiFilistin'in kendi kaderini tayin hakkı
Sünni İslamcılık[1]
İslami köktendincilik[2]
Filistin milliyetçiliği
SaldırılarMehola Kavşağı bombalaması, Sbarro restoranında intihar saldırısı, Matza restoranında intihar saldırısı, Patt Kavşağı otobüs bombalaması, Kiryat Menahem otobüs bombalaması
Büyüklük15,000–40,000[3][4]
Müttefikler
Rakip(ler)
Çatışma(lar)İsrail-Filistin çatışması

Örgüt, 1991'de kurulmuş olup o zamanlar Oslo Anlaşmaları müzakerelerini engellemeye odaklanmıştı. 1994 ile 2000 yılları arasında El-Kassam Tugayları, çeşitli saldırıları gerçekleştirmekten sorumlu olduklarını iddia etti ve bu saldırılar İsraillilere karşı yapıldı.[9][11][14][15]

İkinci İntifada'nın başlangıcında, El-Kassam Tugayları İsrail'in ana hedeflerinden biri haline geldi. Grubun gücü ve karmaşık ve öldürücü saldırılar düzenleme yeteneği birçok gözlemciyi şaşırttı. El-Kassam Tugayları Batı Şeria'da birkaç hücre işletiyordu, ancak çoğu 2004 yılına gelindiğinde İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) birçok operasyonunun ardından bölgede yok edildi.[kaynak belirtilmeli] Hamas, Gazze Şeridi'nde güçlü bir varlık kurdu ve genellikle bu bölgeyi kalesi olarak kabul etti. Yahya Sinwar, Şubat 2017'den beri Gazze Şeridi'nde Hamas'ın siyasi lideri olarak görev yapmaktadır ve aynı zamanda Gazze'deki El-Kassam Tugayları'nda askeri liderdir.[16][17]

El-Kassam Tugayları, Avrupa Birliği, Avustralya, Yeni Zelanda, Mısır ve Birleşik Krallık tarafından açıkça terör örgütü olarak listelenmiştir. ABD ve Kanada, ana kuruluşu olan Hamas'ı terör örgütü olarak tanımıştır; Tugayların lideri Muhammed Deyf, ABD tarafından 13224 sayılı Yürütme Emri uyarınca özel olarak küresel bir terörist olarak sınıflandırılmıştır.[10][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28] Tugaylar Hamas adına askeri faaliyet üstlendiğinden, "Hamas'la bağlantılı organize faaliyetler bir şekilde Tugaylara atfedilebilir."[10]

Genel bakış

değiştir

İzzeddin El Kassam Tugayları, Hamas'ın Gazze Şeridi'nde faaliyet gösteren askeri kanadıdır. Şu anda Muhammed Deyf ve yardımcısı Mervan İsa tarafından yönetiliyor.[11][11][12]

 
İzzeddin el-Kassam

El Kassam Tugayları, adını Filistin'deki Müslüman vaiz ve mücahit İzzeddin el-Kassam'dan alıyor. 1930'da el-Kassam, Siyonizm'e ve Levant'taki İngiliz ve Fransız yönetimine karşı çıkan bir örgüt olan Kara El'i örgütledi ve kurdu.[29]

El Kassam Tugayları'na göre amaçları şöyledir:

"Filistin'i özgürleştirme çabasına katkıda bulunmak ve Filistin halkının haklarını, Kutsal Kur'an'ın, Peygamber Muhammed'in Sünneti'nin (Allah'ın selamı ve bereketi üzerine olsun) ve Müslüman yöneticilerin ve alimlerin kutsal gelenekleri doğrultusunda geri kazanmak."[9]

Özetle, Tugaylar, İsrail'i siyasi bir varlık olarak sona erdirerek Gazze, Batı Şeria ve İsrail'i içeren İslam devleti olan Filistin'i kurmayı amaçlıyor.[10]

Yapısı ve organizasyonu

değiştir

El-Kassam Tugayları, Hamas'ın ayrılmaz bir parçasıdır. Hamas'ın geniş politik hedeflerine ve ideolojik amaçlarına bağlı olmalarına rağmen, karar alma konusunda önemli bir bağımsızlığa sahiptirler. 1997 yılında siyaset bilimcileri Ilana Kass ve Bard O'Neill, Hamas'ın Tugaylar ile ilişkisini Sinn Féin'in İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) ile ilişkisine benzettikleri ve bir üst düzey Hamas yetkilisini şu sözlerle aktardılar: 'Izz al-Din al-Qassam Tugayı, kendi liderleri olan bağımsız bir askeri kanattır ve emirlerini Hamas'tan almazlar ve planlarını bize önceden bildirmezler.[10][30] Kass ve O'Neill, IRA analojisini daha da ileri götürerek, siyasi ve askeri kanatların ayrılmasının Hamas'ın siyasi liderlerini terör eylemlerinden sorumluluktan koruduğunu, sağladığı makul inkâr edilebilirlikle Hamas'ı barış görüşmelerinin temsilcisi olarak uygun hale getirdiğini savundular. Bu durum, Sinn Féin politikacısı Gerry Adams ile olduğu gibi, terörizmle bağlantılı olarak kabul edilmeden barış müzakerelerine temsilci olarak katılmalarına olanak tanıdı.[31]

Savaşçıların kimlikleri ve grup içindeki pozisyonları genellikle ölünceye kadar gizli kalmaktadır; hatta İsrail saldırılarına karşı savaştıklarında, tüm militanlar grupların yeşil başbandının takıldığı karakteristik siyah bir maskeyi takarlar. Tugaylar bağımsız hücrelerin bir modeli üzerinde çalışır ve yüksek rütbeli üyeler bile genellikle diğer hücrelerin faaliyetlerinden habersizdir. Bu durum, üye ölümlerinden sonra grupların sürekli olarak yeniden oluşmasına olanak tanır. El-Aksa İntifadası sırasında, grubun liderleri birçok hava saldırısının hedefi oldu ve bu saldırılarda Salah Shahade ve Adnan al-Ghoul gibi birçok üye öldü. Tugayların şu anki lideri Muhammed Deyf, serbest dolaşımda ve en az beş suikast girişimini atlattığı iddia edilmektedir.[32]

Tarihçe

değiştir

Arka plan

değiştir

1984 yılında Şeyh Ahmed Yasin, İbrahim el-Mahadme, Şeyh Salah Şehade ve diğerleri, İsrail kontrolüne karşı direniş amacıyla silahlı bir örgüt kurma hazırlıklarına başladılar ve gelecekteki direniş faaliyetleri için silah temin etmeye odaklandılar. Ancak grup üyeleri tutuklandı ve silahlar ellerinden alındı.[9]

1986 yılında Şehade, "Filistin savaşçıları" anlamına gelen "al-Mujahidun al-Filastiniun" adlı bir direniş hücresi ağı oluşturdu. Bu ağ, İsrail askerlerini ve "ihanetçileri" hedef alan faaliyetlerde bulundu. Bu ağ, 1989 yılına kadar faaliyet gösterdi ve en ünlü operasyonları, iki İsrailli asker olan Avi Sasportas ve Ilan Saadon'un kaçırılıp öldürülmesi olayıdır.[9][33]

Hamas resmi olarak, diğer benzer ağları oluşturarak, 14 Aralık 1987 tarihinden kısa bir süre sonra resmen kuruldu. Abdullah Azzam Tugayları gibi diğer benzer ağları oluşturarak 1987-1994 yılları arasındaki Birinci İntifada sırasında, el-Kassam Tugayları, Hamas'a paramiliter bir yetenek sağlamak amacıyla kuruldu ve daha sonra Hamas'ın silahlı kanadı olarak bilinir hale geldi.[9][10]

Günümüzdeki durumu

değiştir

Uluslararası toplum ve özellikle Birleşmiş Milletler, savaşanların sivilleri insan kalkanları haline getirme pratiğini Cenevre Sözleşmeleri savaş standartlarının ihlali olarak kabul eder ve sivil nüfusa karşı yapılacak keyfi saldırıları (örneğin, roketler veya intihar bombacıları ile) uluslararası hukuka aykırı olarak değerlendirir.[34][35][36][37][38]

el-Kassam Tugaylarının tanınmış bir militan örgüt haline dönüşümü, Oslo Anlaşmaları'nın kurulması sırasında onları engelleme çabalarına yardımcı olmak amacıyla başladı. 2003 ve 2004 yıllarında, Gazze'deki Tugaylar, Jabalya'nın Ekim 2004'teki kuşatmasını da içeren İsrail Savunma Kuvvetleri'nin saldırılarına direndi. Bununla birlikte, bu savaşlar el-Kassam Tugayları ağır kayıplar yaşadı.[kaynak belirtilmeli] Ancak grup, güç kazanmaya devam etti ve takip eden yıllarda saldırılar düzenleme yeteneğini korudu.[10][39]

2005 yılında, Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, PA güvenlik güçlerini doğrudan kontrol altına almıştı ve bu güçler başkanın Fetih hareketine sadıktı. Hamas hükümeti ise Gazze Şeridi'nde ayrı bir 3,000 kişilik paramiliter polis gücü oluşturdu, bu güç "Yürütme Gücü" olarak adlandırıldı ve el-Kassam Tugayları üyelerinden oluşuyordu.[40][41][42][43][44]

Haziran ve Temmuz 2006'da, el-Kassam Tugayları, Gilad Shalit adlı İsrail askerinin esir alınmasına neden olan operasyona katıldı ve sonrasında İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından başlatılan Yaz Operasyonu'nu takiben Gazze Şeridi'nde ağır çatışmalar yaşandı. Tugaylar, 18 aydan fazla bir süre sonra İsrail askerlerine karşı aktif olarak savaştı. Mayıs 2007'de tugaylar, operasyon sırasında 192 savaşçı kaybettiklerini duyurdu.[45]

Ocak 2007'de Abbas, Yürütme Kuvveti'ni yasakladı ve o zamanlar 6,000 üyesinin PA güvenlik kuvvetlerine kendi komutası altında dahil edilmesini emretti. Emir, Hamas hükümeti tarafından uygulanmadı ve bunun yerine kuvvetlerin sayısını12,000 kişiye çıkarmayı planladıklarını açıkladılar. el-Kassam Tugayları ve Yürütme Kuvveti, Haziran 2007'de Gazze'nin Hamas tarafından ele geçirilmesini sağladı.[46][47]

Haziran 2008'de Mısır ateşkes için arabuluculuk etti ve ateşkesler 4 Kasım'a kadar sürdü. İsrail güçleri Gazze'ye girdi ve altı Hamas savaşçısını öldürdü; olay, roket saldırılarının artmasına neden oldu, Eylül ve Ekim'de iki roketten Kasım'da 190 rokete yükseldi. Her iki taraf da karşı tarafın ateşkese uymadığını iddia etti.[10]

Uluslararası tanınma

değiştir

Uluslararası toplum ve özellikle Birleşmiş Milletler, savaşanların sivilleri insan kalkanları haline getirme pratiğini Cenevre Sözleşmeleri savaş standartlarının ihlali olarak kabul eder ve sivil nüfusa karşı yapılacak keyfi saldırıları (örneğin, roketler veya intihar bombacıları ile) uluslararası hukuka aykırı olarak değerlendirir.[34][35][36][37][38]

El-Kassam Tugayları, Avrupa Birliği, Avustralya, Yeni Zelanda, Mısır ve Birleşik Krallık tarafından açıkça terör örgütü olarak listelenmiştir. ABD ve Kanada, ana kuruluşu olan Hamas'ı terör örgütü olarak tanımıştır; Tugayların lideri Muhammed Deyf, ABD tarafından 13224 sayılı Yürütme Emri uyarınca özel olarak küresel bir terörist olarak sınıflandırılmıştır.[10][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28] Tugaylar Hamas adına askeri faaliyet üstlendiğinden, "Hamas'la bağlantılı organize terörist faaliyetler güvenilir bir şekilde Tugaylara atfedilebilir."[10]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ * "Understanding Islamism" 7 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cris is Group Middle East/North Africa Report N°37, 2 March 2005.
  2. ^
    • Islamic fundamentalism in the West Bank and Gaza: Muslim Brotherhood and Islamic Jihad, by Ziyād Abū 'Amr, Indiana University Press, 1994, pp. 66–72
    • Anti-Semitic Motifs in the Ideology of Hizballah and Hamas, Esther Webman, Project for the Study of Anti-Semitism, 1994. 978-965-222-592-4
  3. ^ (IISS), International Institute for Strategic Studies (14 Şubat 2018). The Military Balance, 2018, Vol. 118, No. 1, February 2018. Routledge. ISBN 9781857439557. 
  4. ^ (Fransızca) Christian Chesnot, Michel Goya : "Militairement, le Hamas monte en gamme depuis 2010" 14 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., France Culture, 18 May 2021.
  5. ^ a b "Exclusive: Hamas Official Discusses Decline of Iranian Support". موقع الدكتور عدنان ابو عامر. 26 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023. 
  6. ^ "On Sanctioning of Four Financial Facilitators for Hamas – United States Department of State". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020. 
  7. ^ "Evidence shows Hamas militants likely used some North Korean weapons in attack on Israel". Associated Press. 19 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  8. ^ "Hamas arrests Salafi sheikh in Gaza over IS ties". Agence France-Presse. 2 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. 
  9. ^ a b c d e f "About Us". Al-Qassam Brigades Information Office. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014. 
  10. ^ a b c d e f g h i j "al-Qassam Brigades: Details of the organisation 21 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Australian National Security. Australian Government. updated 2018. Retrieved 2021 May 20. Archived from the original on 22 August 2011.
  11. ^ a b c d e f "Izz ad-Din al-Qassam Brigades (IQB) – Hamas 17 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Mapping Palestinian Politics. European Council on Foreign Relations. Retrieved 2021 May 20.
  12. ^ a b "Al-Quds Brigades says it targets Israeli cities". www.aa.com.tr. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  13. ^ "Hamas: The Palestinian militant group that rules Gaza". BBC News (İngilizce). 13 Mayıs 2021. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  14. ^ Cleveland, William L. (1999). A history of the modern Middle East. Westview Press. s. 494. ISBN 978-0-8133-3489-9. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2019. 
  15. ^ Schanzer, Jonathan (2003). "The Challenge of Hamas to Fatah". The Middle East Quarterly. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  16. ^ Beaumont, Peter (13 Şubat 2017). "Hamas elects hardliner Yahya Sinwar as its Gaza Strip chief". The Guardian. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ Balousha, Hazam; Booth, William (13 Şubat 2017). "Hamas names hard-liner as its new political leader in Gaza". The Washington Post. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 April 2018. 
  18. ^ a b "Specially Designated Nationals and Blocked Persons List 23 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." U.S. Department of the Treasury. 2021 May 20. Retrieved 2021 May 20.
  19. ^ a b "Executive Order 13224". United States Department of State (İngilizce). 15 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  20. ^ a b "2". [[Terrorism Act 2000]]. 2000. 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2018.  Bilinmeyen parametre |articletype= görmezden gelindi (yardım); URL–vikibağı karışıklığı (yardım)
  21. ^ a b "Proscribed terrorist groups or organisations". GOV.UK (İngilizce). 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  22. ^ a b "Al-Qassam Brigades | Database 17 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Jihad Intel. Middle East Forum. Retrieved 2021 May 20.
  23. ^ a b "La branche armée du Hamas palestinien déclarée "terroriste" en Egypte". rts.ch. 31 Ocak 2015. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023. 
  24. ^ a b "Lists associated with Resolution 1373". New Zealand Police. 20 Temmuz 2014. 2 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2014. 
  25. ^ a b "Foreign Terrorist Organizations". United States Department of State (İngilizce). 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  26. ^ a b "Country Reports on Terrorism 2004" (PDF). U.S. State Department. April 2005. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ağustos 2014. 
  27. ^ a b "Council Decision of 21 December 2005" (PDF). Eur-Lex. 2005. 24 Eylül 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012. 
  28. ^ a b "Currently listed entities". www.publicsafety.gc.ca. 21 Aralık 2018. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  29. ^ Segev, Tom (1999). One Palestine, Complete. Metropolitan Books. ss. 360-362. ISBN 0-8050-4848-0. 
  30. ^ The Deadly Embrace: The Impact of Israeli and Palestinian Rejectionism on the Peace Process 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University Press of America, Ilana Kass & Bard E. O'Neill, 1997, p. 267
  31. ^ Kass & O'Neill Pg 268
  32. ^ "Profile: Hamas commander Mohammed Deif". BBC News. 26 Eylül 2002. 30 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2010. 
  33. ^ Najib, Mohammad; Friedrich, Roland (2007). "Non-Statutory Armed Groups and Security Sector Governance". Friedrich, Roland; Luethold, Arnold (Ed.). Entry-points to Palestinian Security Sector Reform (PDF). Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces. ss. 101-127. ISBN 978-9-292-22061-7. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ekim 2023. 
  34. ^ a b "Protection of the civilian population". Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977. International Committee of the Red Cross. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014. 
  35. ^ a b Berger, Yosef Ari Soffer (10 Temmuz 2014). "Seeking Human Shields, Hamas Tells Gazans to Ignore IDF Warnings". Arutz Sheva. 12 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014. 
  36. ^ a b Sidner, Josh Levs, Sara, and Talal Abu-Rahma (15 Kasım 2012). "Rockets pound Israel, Gaza as Netanyahu alleges 'double war crime'". CNN.com. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014. 
  37. ^ a b Keinon, Herb. "As casualties in Gaza rise, PM accuses Hamas of double war crime". The Jerusalem Post | Jpost.com. 10 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014. 
  38. ^ a b Kurz, Robert W.; Charles K. Bartles (2007). "Chechen suicide bombers" (PDF). Journal of Slavic Military Studies. Routledge. 20 (4): 529-547. doi:10.1080/13518040701703070. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012. 
  39. ^ Yousef, Mosab (2009). Son of Hamas. Tyndale Housing Publisher. s. 57. 
  40. ^ Friedrich and Luethold–2007, p. 22
  41. ^ "Hamas to expand 'Executive Force'" 29 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Jerusalem Post, 21 December 2006 "The Executive Force, which was established a few months ago by Interior Minister Said Siam of Hamas, today includes nearly 3,000 members."
  42. ^ "The Palestinian Security Services: Past and Present" 3 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. MIFTAH, 30 May 2006
  43. ^ "Hamas-Led Government Deploys Security Force, Defying Abbas" 28 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. New York Times, 17 May 2006
  44. ^ border, Tim Butcher on Israel-Gaza (5 Ocak 2009). "Hamas fighters now a well-organised force". Daily Telegraph (İngilizce). ISSN 0307-1235. 27 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2019. 
  45. ^ www.alqassam.ps https://web.archive.org/web/20070528131219/http://www.alqassam.ps/arabic/wfaa_alahrar/sohdaa1.htm. 28 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  46. ^ "Abbas outlaws Hamas's paramilitary Executive Force" 17 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Richard Boudreaux, The Boston Globe, 7 January 2007
  47. ^ "Hamas defiant on 'illegal' force" 28 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC News, 6 January 2007
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=İzzeddin_el-Kassam_Tugayları&oldid=33930125" sayfasından alınmıştır