İtiş vektörlemesi

İtiş vektörlemesi, aynı zamanda itme vektörü kontrolü veya TVC, bir uçağın, roketin ya da farklı bir aracın yönelimini ve aracın açısal hızını kontrol etmek amacıyla motordan gelen itişin yönünü manipüle edebilme kabiliyetidir.

Suhoy Su-35 üzerindeki 3D itiş vektörleme egzozu

Üç deneysel itiş vektörlemesi uçağı; soldan sağa, F-18 HARV, X-31, F-16 MATV

Atmosfer dışında da kullanılan roket biliminde ve balistik misillerde, aerodinamik kontrol yüzeyleri kullanışlı değildir. Bu sebeple itiş vektörlemesi temel olarak yönelim kontrolünü sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.

Uçaklar için bu yöntem, aslen uçaklara dikey kalkış (VTOL) yapabilme ya da daha kısa bir piste inip kalkış yapabilme (STOL) amacıyla geliştirilmiştir. Daha sonra bu yöntemin savaş durumunda, uçaklara geleneksel uçakların yapamadığı manevraları yapma kabiliyeti verdiği fark edilmiştir. Uçağın dönüş yapabilmesi için, uçak aileron ve elevator gibi aerodinamik kontrol yüzeylerini kullanmak zorundadır; itiş vektörlemesi olan uçaklarda dahi kontrol yüzeylerinin kullanılması zorunludur ancak daha az bir ölçüde kullanılmaları yeterli olmaktadır.

Rus kaynaklarından türetilen füze literatüründe, itme vektörlemesi sık sık "gaz-dinamik yönetimi" veya "gaz-dinamik kontrol" olarak anılmıştır.

İtiş Vektörlemesi Methodu

Roket ve balistik füzeler

Farklı itiş gimbal açılarına göre üretilen momentler

Nozzle açısının değiştirilmesi ile itiş yönünün değiştiği bir roket animasyonu

V-2 roket egzozunda bulunan grafit kanatçıklar

İtiş vektörlemesi kontrolü (TVC) sadece itiş gücü tahrik sisteminden kaynaklandığında kullanılabilir. Uçuşun diğer aşamalarında yönelim kontrolü ve uçuş güzergâhı kontrolü için farklı mekanizmalar gerekmektedir.

İtiş vektörlemesi 4 şekilde sağlanabilir:

• Gimballi motor(lar) ya da egzoz(lar)
• Reaktif sıvı enjeksiyonu
• Yedek motorlar(Sabit veya hareketli)
• Egzoz kanatları

İtiş Vektörlemesinin Kullanıldığı Uçaklar

İtme vektörünün iki ana faydası vardır: VTOL/STOL ve yüksek manevra kabiliyeti.

MODELLER

Harrier—dünyanın itiş vektörlemesi kullanılan ilk operasyonel savaş uçağı, VTOL

• 65 Çan Modeli
• Bell X-14
• Bell Boeing V-22 Osprey
• Boeing X-32
• Dornier Do 31
• Harrier Jump Jet
  • British Aerospace Harrier II
  • British Aerospace Deniz Harrier
  • Hawker Siddeley Harrier
  • McDonnell Douglas AV-8B Harrier II
• Hawker Siddeley Kerkenez
• Hawker Siddeley P. 1127
• Lockheed Martin F-35B Lightning II
• 191B VFW VAK
• Yakovlev Yak-38
• Yakovlev Yak-141

GE Eksenel Vektör Egzoz Nozzle, kullanılmış bir F-16 MATV

Daha yüksek manevra kabiliyeti için kullanıldığı uçaklar

İki boyutlu vektör

• McDonnell Douglas F-15 ATLANTİS/MTD (deneysel)
• Lockheed Martin F-22 Raptor (pitch ve roll)
• McDonnell Douglas X-36 (yaw)
• Bana 163 B deneysel olarak kullanılan bir roket direksiyon kürek için yalpa ekseni

Üç boyutlu vektör

• Suhoy Su-35
• Suhoy Su-30MKİ
• Suhoy Su-30MKM
• Suhoy Su-30MKA
• Suhoy Su-30SM
• Suhoy Su-37 (deneysel)
• Suhoy Su-57
• Suhoy/HAL FGFA
• Mikoyan MiG-35 (MiG-29OVT)
• McDonnell Douglas F-15 AKTİF (deneysel)
• General Dynamics F-16 VİSTA (deneysel)
• Rockwell-MKK X-31 (deneysel)
• McDonnell Douglas F-18 HARV (deneysel)
• Mitsubishi X-2 (deneysel)

Diğer

• 23 sınıf zeplin, bir dizi İngiliz, 1. Dünya Savaşı hava gemileri
• Zeplin Sanayi Skyship 600 modern zeplin
• Zeplin NT modern, itme–vektör zeplin

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Thrust vectoring ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur