İlk yardım

İlk yardım herhangi bir kaza ya da yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda sağlık görevlilerinin yardımını sağlanıncaya kadar hayatın kurtarılması ya da durumun daha kötüye gitmesini önleyebilmek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç – gereç aranmaksızın mevcut araç - gereçlerle yapılan ilaçsız bir uygulamadır.

İlk yardım için gelişmiş  araç – gereçler olması  gerekmez. İlk yardım çantası içindeki malzemeler yeterlidir. Fakat ilk yardım kitabını okumadan müdahale yapmamalıyız.

Amaçlar

Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak.
Hasta ya da yaralının durumunun kötüleşmesini engellemek.
İyileştirmeyi kolaylaştırmak.

İlk yardım temel uygulamaları

İlk yardımda temel uygulamalar: koruma, bildirme ve kurtarma (KBK) olarak üçe ayrılmaktadır.

Koruma

Olay yerinde olası tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturur.

Olay trafik kazası ise

Kazaya uğrayan araç mümkünse güvenli bir alana alınmalıdır.
Olay yeri görünebilir biçimde işaretlenmelidir.
Meraklı kişiler uzaklaştırılmalıdır.
Kazaya uğrayan aracın motoru kontak anahtarından durdurulup el freni çekilmelidir.
Araç yakınında sigara içilmemelidir.

Olay yerinde gaz ya da gaz kokusu varsa patlamaların önlenmesi için

Gaz tüpünün vanası kapatılmalı, ortam havalandırılmalıdır.
Kıvılcım oluşturacak ışıklandırma ya da çağrı araçlarının kullanımına izin verilmemelidir.

Bunlar dışındaki olaylarda

Öncelikle olay yeri güvenliği sağlanmalıdır.
Olay yeri güvenliği sağlanabiliyorsa hasta ya da yaralılar kesinlikle yerlerinden kımıldatılmamalıdır.
Hasta ya da yaralılar yaşam bulguları yönünden değerlendirilmelidir.
Bilinç kaybı olanlar ile solunum, dolaşım, kanama problemi olan hasta ya da yaralılar belirlenerek öncelikle müdahale edilmelidir.
Kanamalı durumlarda Hepatit B, C ve HIV/AIDS gibi hastalıklara karşı korunmak için müdahaleden önce mutlaka eldiven giyilmelidir.
Gerekliyse suni teneffüs ve kalp masajı yapılmalıdır.

Bildirme

Kaza ya da acil hastalık durumunda, tıbbi yardım için 112, kurtarma ve yangın için itfaiye (110), zehirlenmelerde zehir danışma merkezi (114), güvenlik için polis (155), hangi numaradan aradığı, nasıl bir yardım alındığı ya da olay yerindeki olanaklar açıklanmalıdır. 112 tek hat olarak polis, itfaiye, jandarma gibi acil durumlarda kullanılacak numara olarak kullanılabilir. Artık 112 Acil servis olarak kullanılmaktadır.

Aslında yanında her zaman bir adet düdük bulundurulmalıdır.

Kurtarma

Olay yerinde hasta yaralılara müdahale, hızlı ancak sakin ve bilinçli bir şekilde yapılmalıdır. Hasta ya da yaralının durumunun değerlendirilmesine bağlı olarak ilk yardım yapılmalıdır. Eğer ilk yardım bilinmiyorsa asla hasta ya da yaralıya dokunulmamalı ve yaralı kımıldatılmamalıdır.

İlk yardımda yapılması gerekenler

Hasta ya da yaralının aciliyet durumunu değerlendirmek (bilinç ve solunum),
Hasta ya da yaralının korku ve endişelerini gidermek,
Hasta ya da yaralıya müdahalede yardımcı olacak kişileri organize etmek,
Hasta ya da yaralının durumunun ağırlaşmasını engellemek için gerekli müdahalede bulunmak,
Hasta ya da yaralıların en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevkini sağlamak (112),
Olay yeri güvenliği açısından herhangi bir tehlike yoksa hasta ya da yaralıyı kesinlikle yerinden kımıldatmamak, kırık, çıkık, burkulma gibi durumlarda yerinde müdahalede bulunarak kazazedeyi güvenli şekilde sağlık kurumuna nakletmek.

Solunum yolu tıkanıklıkları

Solunum yolunun, solunumu gerçekleştirmesi için gerekli havanın geçmesine engel olacak şekilde tıkanmasıdır. İki türlü tıkanma vardır:

Kısmi tıkanma: Az da olsa bir miktar hava geçişinin olduğu duruma kısmi tıkanma denir.

Kısmi tıkanma durumunda, kişi öksürür, nefes alabilir, konuşabilir. İlk yardım olarak, kişiye dokunulmaz ve öksürmeye teşvik edilir.

Tam tıkanma: Hava girişinin tamamen engellendiği duruma tam tıkanma denir.

Tam tıkanma durumunda, kişi nefes alamaz, acı çeker gibi ellerini boynuna götürür, konuşamaz, rengi morarmıştır. İlk olarak hastanın bilinci kontrol edilir, Heimlich Manevrası yapılır. Yetişkin ve Çocuklarda Heimlich Manevrası:

Hastaya ayaktayken ya da oturur durumda arkadan sarılarak gövdesi kavranır.
Bir el yumruk yapılarak, başparmak çıkıntısı midenin üst kısmına, göğüs kemiği altına gelecek şekilde yerleştirilir. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranır.
Kuvvetle arkaya ve yukarı doğru bastırılır.
Bu hareket 5-7 kez yabancı cisim çıkıncaya kadar tekrarlanır.

Kişi eğer bayılıp bilincini kaybederse boynu hemen hiperekstansiyon pozisyonuna getirilir ve 112 Acil servis aranır.

Bak-Dinle-Hisset yöntemiyle kişinin solunum ve dolaşım sistemi kontrol edilir. Kişinin bayılma nedeni tıkanıklık nedeniyle kesilen solunum ise erken müdahale ile kalp çalışmaya başlar.
Kurtarıcı, kazazedeye ilk olarak nefes vermeden önce eliyle kazazedenin boğazını kontrol eder. Yabancı maddeye ulaşılmaya çalışılır, eğer ulaşılamıyorsa iki adet kurtarıcı nefes verilir ve hemen kazazedenin karın kısmına inilerek göbek deliğinin iki parmak üzerine eller üst üste yumruk yapılarak konulur. Diyafram yukarı doğru ittirilir.
Her beş basınç sonrası ağız kontrol edilir ve cisme ulaşılmaya çalışılır, eğer ulaşılamadıysa iki adet nefes verilir ve ardından tekrar karına basınç yapılır.
Aynı prosedür çocuklarda da uygulanır.
Bebeklerde ise durum farklıdır. Bebek kol üzerinde sırt üstü çevrilir, iki kürek kemiğinin arasına üç defa vurulur, sonra ağız kontrolü yapılır ve ağız boşluğundaki hava bebeğin ağzına doğru verilir. Burada eğer bebeğin kalbi duracak olursa işaret, orta ve yüzük parmakları birleştirilip bebeğin göğüs kafesine baskı yapılarak kalp masajı uygulanır.
Bu söylenen işlemler kişi kendine gelene kadar, kişinin boğazındaki yabancı madde çıkana kadar ya da sağlık ekipleri gelene kadar devam eder.

Bilinç kaybında ilk yardım

Bilinç kaybı, çok sık karşılaşılan bir durumdur. Nedenleri: açlık, tansiyon, aşırı stres, herhangi bir ilacın yan etkisi, beyinsel bozukluklar vb.

Bilinç kaybı olan bir kişiye önce "Nasılsın?" vb. sorularla sözel ve omuzlarından nazikçe sarsarak fiziksel olarak bilinç kontrolü yapılır. Yanıt vermiyorsa önce 112 aranarak Acil servis ekiplerine haber verilir. Sonra hava yolu (airway) açılması için pozisyon verilir ve solunumu (breath) Bak-Dinle-Hisset yöntemiyle kontrol edilir. Gözlerle göğüsün hareketi izlenir. Kulak ile nefes alışveriş sesi duyulmaya çalışılır. Sonra yanak hastanın burnuna yakın mesafeye getirilerek solunumda dışarı verilen havanın sıcaklığı hissedilmeye çalışılır. Solunumu olmayan hastaya Temel Yaşam Desteği başlatılır. Yardımcı biliyorsa nabız kontrolü yapar. Nabız kontrolü kolun başparmak veya serçe parmak hizasındaki damarlara hafif palpasyon yaparak bakılır.

Kişinin solunum ve dolaşımı yerinde fakat bilinci kapalıysa solunum ve dolaşımın rahat sürdürülebileceği yan yatırma pozisyonuna alınır profesyonel ekiplerin gelmesi beklenir.

Yarı baygın bir kişiyse yine 112 Acil servis aranır ve kişi pozisyon verilip profesyonel ekiplerin gelmesi beklenir.

Kişi kendine gelene kadar veya 112 Acil servis ekipleri gelene kadar başından ayrılınmamalıdır. Kişiyle konuşurken ulaşılabilecek bir yakınının ev ya da cep telefonunun numarası alınmaya çalışılır.

Bilinç kaybı geçiren kişiye bilinci tamamen yerine gelinceye kadar herhangi bir sıvı ya da katı gıda ağız yoluyla verilmez.

Bayılmalarda ilk yardım

Etraftaki meraklılar uzaklaştırılır.
Hasta ya da yaralı sırt üstü yatırılır ve ayakları 30 cm yukarı kaldırılır (şok pozisyonu).
Solunum yolu açıklığı kontrol edilir ve korunur.
Sıkan giysiler gevşetilir.
Kusma varsa yan pozisyonda tutulur.

Bilincin kapalı olması durumunda ilk yardım

Personel önce kendini güvene almalıdır.
Olay yeri güvenliği sağlanır.
Solunum yolu açıklığı sağlanır.
Hasta ya da yaralının solunumu değerlendirilir.
Koma pozisyonu verilir.
Tıbbi yardım istenir (112).
Sağlık ekipleri gelene kadar hasta ya da yaralının her 2-3 dakikada bir solunumu kontrol edilir.

Şok durumunda ilk yardım

Hasta ya da yaralının endişe ve korkuları giderilir.
Mümkün olduğunca temiz hava soluması sağlanır.
Hava yolunun açıklığı sağlanır.
Kanama varsa hemen durdurulur.
Şok pozisyonu verilir.
Hasta ya da yaralı sıcak tutulur.
Gereksiz yere hasta ya da yaralı hareket ettirilmez.
Tıbbi yardım istenir (112).

Kanamalar

Damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücut içine ya da dışına) akmasına kanama denir.

Dış kanamalarda ilk yardım

Amaç: kanamayı kısa zamanda kontrol altına almak ve yarayı temiz tutmaktır.

Yara üzerine temiz bir bez parçası ya da gazlı bezle direkt baskı uygulanır.
Kanama durmazsa birinci bezi kaldırmadan ikinci bir bez konarak basınç arttırılır.
Gerekirse bandaj ile sarılarak kanlanmış bezler kaldırılmadan basınç artırılarak sürdürülür.
Kanayan bölgeye en yakın basınç noktasına baskı uygulanır.
Kanama kol ya da bacaklardaysa ve kırık şüphesi yoksa kanama bölgesini kalp hizasından yukarıda tutulur.
Şok pozisyonu verilir.
Sık sık yaşam bulguları kontrol edilir (2-3 dk. arayla).

İç kanamalarda ilk yardım

Hasta ya da yaralının bilinci ve solunumu değerlendirilir.
Hasta ya da yaralı sırt üstü yatırılarak üzeri örtülür ve ayakları 30 cm kaldırılır (şok pozisyonu).
Asla ağızdan yiyecek içecek VERİLMEZ.
Kapalı kırık varsa kan damarlarının yaralanmasını önlemek ve bir iç kanamaya sebep olmamak için hasta ya da yaralının hareketsiz kalması sağlanır.
Hasta ya da yaralının yaşamsal değişimleri izlenir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Burun kanamasında ilk yardım

Öncelikle sakin olunmalıdır.
Hemen hasta ya da yaralının başı öne doğru eğilir.
Hasta ya da yaralının mümkünse oturması sağlanır.
Hasta ya da yaralının burun kanatları iki parmakla sıkıştırılır.
Bu işleme yaklaşık 5 dk. kadar devam edilir.
Kanamanın durmaması halinde hasta ya da yaralının en yakın sağlık kuruluşuna götürülmesi sağlanır.

Kulak kanamasında ilk yardım

Kanama hafifse:

Temiz bir bezle temizlenir.

Kanama ciddi ise:

Kulak tıkanmadan gazlı bezle kapatılır.
Hasta ya da yaralının hareketsiz olarak, kanayan kulak üzerine yan yatması sağlanır.
Tıbbi yardım istenir (112).
Unutulmamalıdır ki kulak kanaması olası bir beyin kanamasının habercisi olabilir.

Yanıklar

Ateş, radyasyon, kızgın cisim vb. çeşitli fiziksel ve yakıcı kimyasal etkenlere maruz kalma sonucu oluşan doku bozulmasına yanık denir.

1. derece yanıklar

Derinin yüzeyinde kızarıklık (pembe, kırmızı arası renk) şeklinde görülen doku hasarı vardır.
Ağrı vericidir.
Yanan bölgede hafif şişlik vardır.
Genelde 48 saat içinde kendiliğinden iyileşir.

2. derece yanıklar

Derinin 1. ve 2. tabakası etkilenmiştir.
En belirgin özelliği deride içi su dolu kabarcıklar (bül) oluşmasıdır.
Çok ağrılıdır.

3. derece yanıklar

Derinin tüm tabakaları etkilenir.
Kaslar, sinirler, damarlar etkilenebilir.
Yanık bölgede beyaz kuru yaradan, siyah renge kadar aşamaları vardır.
Ağrısızdır, çünkü bütün sinirler zarar görmüştür.

Yanığın vücutta oluşturduğu olumsuz etkileri

Derinliğine, yaygınlığına ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak, organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğuna yol açar.
Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şok meydana gelir.
Hasta ya da yaralının kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinlerle enfeksiyon riski oluşur.

Isı ile oluşan yanıklarda ilk yardım

Kişi hala yanıyorsa paniğe engel olunur, koşması engellenir.
Hasta ya da yaralı ıslak battaniye vb. ile sarılır ya da yuvarlanması sağlanarak yanma durdurulmaya çalışılır.
Hasta ya da yaralının hava yolu açıklığı ve solunumu (AB) değerlendirilir.
Yanık çok yaygın değilse yanan bölge en az 20 dk. tazyiksiz ve bol soğuk su altında tutulur.
Şişlik oluşabileceğinden saat, yüzük, bilezik vb. takılar çıkarılır.
Yanan bölgedeki giysiler çıkarılır (giysi yanan bölgeye yapışmışsa etrafından kesilerek çıkarılması gerekir).
Yanan bölge sabunlu su ile dikkatlice temizlenir.
Su toplayan yerler patlatılmaz.
Yanan bölgelere (el, ayak gibi) birlikte bandaj yapılmaz.
Yanık üzeri temiz ve nemli bezle örtülür, yanık üzerine hiçbir madde sürülmez.
Hasta ya da yaralı battaniye vb. ile örtülür.
Yanan vücut bölgesi geniş ve sağlık kurumu uzaksa, kusma yoksa, bilinci açıksa; sıvı kaybını gidermek amacıyla hasta ya da yaralıya hazırlanan sıvı (1 lt. su + 1 çay kaşığı karbonat + 1 çay kaşığı tuz), maden suyu vb. içirilir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Kimyasal yanıklarda ilk yardım

Yanan bölgedeki giysiler çıkarılarak kimyasal maddenin deriyle teması kesilir.
Yanan bölge bol, tazyiksiz akan suyla, en az 20-25 dk yıkanır.
Hasta ya da yaralı battaniye vb. ile örtülür.
Tıbbi yardım istenir (112).

Elektrik yanıklarında ilk yardım

Olabildiğince soğukkanlı ve sakin olunur.
Hasta ya da yaralıya dokunmadan önce elektrik akımı kesilir.
Akımı kesme imkânı yoksa yalıtkan bir maddeyle (tahta, plastik) kişinin elektrikle teması engellenir.
Hasta ya da yaralının solunum yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilmelidir.
Hasta ya da yaralı kımıldatılmamalıdır.
Hasar gören vücut bölgesi örtülür.
Hasta ya da yaralının bilinci açık ve kendini iyi hissediyorsa dahi tıbbi yardım istenir.

Sıcak çarpmasında ilk yardım

Hasta serin ve havadar bir yere alınır.
Hastanın giysileri çıkarılır.
Hasta sırt üstü yatırılarak, kol ve bacaklar yükseltilir.
Bulantı yoksa ve bilinci açıksa su ve tuz kaybını gidermek için hastaya su, tuz, karbonatla hazırlanan sıvı ya da maden suyu içirilir.

Donmalar

Aşırı soğuk nedeniyle soğuğa maruz kalan bölgeye yeterince kan gitmemesi ve kanın pıhtılaşmasıyla dokularda hasar oluşmasına donma denir.

Birinci derece donmalar:

En hafif şeklidir.
Deride solukluk, soğukluk hissi
Uyuşukluk, halsizlik
Daha sonra kızarıklık ve karıncalanma hissi görülür.

İkinci derece donmalar:

Zarar gören bölgede gerginlik hissi
Şişlik, ağrı, içi su dolu kabarcıklar
Su toplanması, iyileşirken siyah kabuklara dönüşür.

Üçüncü derece donmalar:

Dokuların geriye dönülmez biçimde hasara uğramasıdır. Canlı ve sağlıklı deriden kesin hatları ile ayrılan siyah bir bölge oluşur.

Donmalarda ilk yardım

Hasta ya da yaralı ılık bir ortama alınarak soğukla teması kesilir.
Donmaya maruz kalan kişi sakinleştirilir.
Donan kişi hareket ettirilmez, kesin istirahat etmesi sağlanır.
Kuru giysiler giydirilir.
Bilinci açıksa sıcak, şekerli içecekler verilir.
Su toplamış bölgeler asla patlatılmaz, üstü örtülür.
Donuk bölge asla ovulmaz, kendiliğinden ısınması ya da çözünmesi sağlanır.
El ve ayaklar doğal pozisyonda tutulur.
Hala halsizlik varsa bezle bandaj yapılır.
Tıbbi yardım istenir (112).

Kırıklar

Kırık, kemik bütünlüğünün bozulmasıdır. Kırıklar, darbe sonucu ya da ileri derece kemik hastalıklarında kendiliğinden oluşabilir.

Kırık çeşitleri

Kapalı kırık: Kemik bütünlüğü bozulmuştur ancak deri sağlamdır.
Açık kırık: Deri bütünlüğü bozulmuştur. Kemik uçları dışarı çıkmıştır, beraberinde kanama ve enfeksiyon riski taşırlar.
Parçalı kırık: Kemik birden fazla yerden kırılmıştır.

Kırık belirtileri

Bölgenin hareket ettirilmesi ile artan yoğun ağrı,
Şekil bozukluğu (diğer sağlam organ ile karşılaştırılır),
Bölgede şişlik ve kanama sonucu morarma,
İşlev kaybı,
Hareketlerde kısıtlanma.

Kırığın yol açabileceği olumsuz durumlar

Kırık yakınındaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve sıkışma (Kırık bölgede nabız alınamaması, soğukluk, solukluk, aşırı hassasiyet).
Kanamaya bağlı şok.
Açık kırıklarda enfeksiyon riski görülebilir.

Kırıklarda ilk yardım

Yaşamı tehdit eden başka yaralanma varsa ona öncelik verilir.
Hasta ya da yaralı hareket ettirilmez.
Ani hareketlerden kaçınılır, kırık kemik düzeltilmeye çalışılmaz.
Kırık kolda ise şişlik oluşacağından yüzük, saat vb. takılar ya da eşyalar çıkartılır.
Kırık bölge hareket ettirilmez.
Açık kırık varsa tespitten önce yara üzeri temiz bir bezle kapatılır.
Kırık olan bölge, bir üst ve bir alt eklemi de içine alacak şekilde karton, tahta vb. sert cisimle tespit edilir (sağlık ekiplerinin ulaşamayacakları ve taşıma yapılması gereken durumlarda).
Tespit edilen bölge yukarıda tutularak dinlenmeye alınır.
Kırık bölgede 3-5 dk. aralıklarla nabız ve deri rengi kontrol edilir.
Hasta sıcak tutulur.
Tıbbi yardım istenir (112).

Burkulmalar

Burkulma, eklem yüzeylerinin anlık olarak ayrılmasıdır.

Burkulmalarda ilk yardım

Sıkıştırıcı bir bandajla burkulan eklem, dolaşımı engellemeyecek şekilde tespit edilir.
Şişliği azaltmak için bölge yukarı kaldırılır.
Soğuk uygulama yapılır.
Hareket ettirilmez.
Uzun süre geçmiyorsa tıbbi yardım sağlanır.

Çıkıklar

Çıkık, eklem yüzeylerinin kalıcı olarak ayrılmasıdır.

Çıkıklarda ilk yardım

Eklem bulunduğu şekilde tespit edilir (sağlık ekiplerinin ulaşamayacakları ve taşıma yapılması gereken durumlarda).
Çıkık yerine asla oturtulmaya çalışılmaz.
Hasta ya da yaralıya ağızdan hiçbir şey verilmez.
Çıkık bölgesinde nabız, deri rengi, ısı kontrol edilir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Hayvan Isırıkları ve Böcek Sokmaları

Hayvan ısırmalarının önemi

Kedi, köpek vb. hayvanların dişleri sivri ve keskindir. Ağızlarında ise daima mikrop vardır. Isırmaları halinde derindeki dokulara kadar mikropların ulaşmasına neden olurlar. Ayrıca birden fazla ısırmalarında ciddi yaralanmalara yol açabilirler.

Kedi-köpek ısırmalarında ilk yardım hafif yaralanmalarda:

Yara 5 dk. süreyle sabun ve soğuk suyla yıkanır.
Yaranın üzeri temiz bir bezle kapatılır.

Ciddi yaralanma ve kanama varsa:

Yaraya temiz bir bezle basınç uygulanarak kanama durdurulur.
Derhal tıbbi yardım sağlanır (112).
Hasta kuduz aşısı için uyarılır.

Arı sokmasında ilk yardım

Arının soktuğu bölge yıkanır.
Derinin üzerinden arının iğnesi görünüyorsa çıkarılır.
Soğuk uygulama yapılır (soğuk su). Amonyak vb. kullanılmaz.
Eğer ağızdan sokmuşsa solunumu güçleştiriyorsa kişinin buz emmesi sağlanır.
Ağız içi sokmalarında ve alerjisi olanlar için tıbbi yardım istenir.

Akrep sokmasında ilk yardım

Hasta sakinleştirilir.
Sokmanın olduğu bölge hareket ettirilmez.
Hasta ya da yaralı yatar pozisyonda tutulur.
Sokulan bölgeye soğuk uygulama yapılır.
Sokulan yerin dört parmak üst bölümüne dolaşımı engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır.
Turnike uygulanmaz.
Yara üzerine hiçbir girişimde bulunulmaz (kesilmez, emilmez vb.).
Tıbbi yardım istenir (112).

Yılan sokma/ısırmalarında ilk yardım

Hasta sakinleştirilip, dinlenmesi sağlanır.
Yara soğuk su ile yıkanır.
Yaraya yakın bölgedeki baskı yapabilecek takı ya da eşyalar çıkarılır (yüzük, bilezik, saat vb.).
Yaraya soğuk uygulama yapılır.
Yaralanan bölgenin dört parmak üst bölümüne dolaşımı engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır.
Turnike uygulanmaz.
Yaralı mümkün olduğunca hareket ettirilmez.
Yara üzerine hiçbir girişimde bulunulmaz (kesilmez, emilmez vb.).
Yaralının yaşam bulguları izlenir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Deniz canlıları sokmasında ilk yardım

Kişi hareket ettirilmez.
Temas eden ya da etkilenen vücut bölgesi ovulmaz.
Batan diken varsa ve görünüyorsa çıkarılır.
Bu hayvanların enzimleri sıcağa karşı dayanıksız olduğundan, temas edilen ya da etkilenen bölgeye sıcak uygulama yapılır.
Kişi sağlık kuruluşuna sevk edilir.

Yaralanmalar

Şehirlerde veya çevresinde saldırı durumunda yüksek sesle polis diye bağırmalı ve hızlı hareketlerle saldırgan agresifleştirilmeden uzak tutulmalıdır.

Yara, kesici-delici aletlerle veya vurma, çarpma gibi künt travmalar sonucu deri ya da deri altı dokusunun bütünlüğünün bozulmasıdır.

Enfekte yara: Derin ve kirli yaralar, ısırma, sokma sonucu olan yaralardır.

Yaralanma belirtileri: ağrı, morarma, kanama, yara kenarlarının ayrılması vb. durumlardır.

Yaralanmalarda ilk yardım

Kanama varsa durdurulur. Boğucu sargı (turnike) kullanımı Sağlık Bakanlığı'nın "İlk Yardım Yönetmeliği" uyarınca yasaklanmıştır. Bunun sebebi pek çok olayda boğucu sargının unutulması sonucu insanların uzuvlarını tamamen kaybetmiş olmasıdır.
Kanamayı durdurmak için yara üzerine gazlı bez (eğer bulunmuyorsa herhangi bir bez -yaralının kan kaybından ölmemesi mikrop kapmasından daha önemlidir-) konarak parmak ya da avuç içi ile hafif baskı uygulanır.
Kanama durmuyorsa yara üzerine konan sargı bezi kaldırılmadan üzerine bir yenisi eklenerek hafif baskı uygulamaya devam edilir.
Batan cisim varsa çıkarılmaz.
Yaralının sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır.
Yaralı tetanostan korunmak için uyarılır.
Delici göğüs yaralanmalarında, öncelikle göğüsteki açık yara birkaç kat temiz bez ya da plastik malzeme ile kapatılır. Yaralının bilinci yerindeyse yarı oturur şekilde oturması sağlanarak sırtı desteklenir ve ayakları 30 cm. yükseltilerek şok pozisyonu verilir.
Delici karın yaralanmalarında hasta sırt üstü yatırılır. Dışarı çıkmış organlar deri altına itilmez, yara üzerinde toplanarak üzeri temiz ve nemli bezle örtülür.
Tıbbi yardım istenir (112).

Zehirlenmeler

Zehirlenme: Zehirleyici maddenin vücuda girmesi sonucu normal vücut fonksiyonlarının bozulmasıdır.

Zehirlenmelerde etkilenen sistemler ve görülen belirtiler

Sindirim sistemi: bulantı, karın ağrısı, kusma, ishal.

Sinir sistemi: rahatsızlık hissi, hareketlerde uyumsuzluk, havale, bilinç kaybı.

Solunum sistemi: nefes darlığı, morarma, solunum durması.

Dolaşım sistemi: nabız bozukluğu, kalp durması.

Zehirler vücuda sindirim, solunum ve cilt yoluyla girmektedir.

Sindirim yolu zehirlenmesi: Ev ya da bahçede kullanılan kimyasal maddeler, zehirli mantarlar, bozuk besinler, aşırı ilaç ve alkol alınması sonucu oluşur.

Solunum yolu zehirlenmesi: Genellikle karbonmonoksit gazı (tüp kaçakları, şofben, sobalar), lağım çukurunda biriken karbondioksit, klor, yapıştırıcılar, boyalar, ev temizleyicileri vb. maddelerin solunması sonucu oluşur.

Cilt yolu zehirlenmesi: Zehirli madde vücuda deri yoluyla girer. İlaç enjeksiyonu, zehirli bitkilere temas, zirai ilaçlar, zehirli hayvanların ısırması ve sokması sonucu oluşur.

Sindirim yolu ile zehirlenmede ilk yardım

Kişinin bilinci kontrol edilir.
Sadece ağız zehirli maddeyle temas etmiş ise su ile çalkalanır.
Zehirli madde el ile temas etmişse el sabunlu su ile yıkanır.
Hasta ya da yaralının yaşam bulguları değerlendirilir.
Kusma, bulantı, ishal vb. belirtiler değerlendirilir.
Özellikle, yakıcı maddenin alındığı ve hasta yaralının ne yiyip içtiğinin bilinmediği durumlarda hasta asla kusturulmaz.
Bilinç kaybı varsa hasta ya da yaralıya koma pozisyonu verilir.
Hasta ya da yaralının üzeri örtülür.
Tıbbi yardım istenir (112).
Olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir (zehirli maddenin türü, kişi ilaç ya da uyuşturucu alıyor mu, hastanın bulunduğu saat, evde ne tür ilaçlar olduğu vb.).

Solunum yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım

Olay yeri güvenliği sağlanır (Gaz vanası kapatılır, olay yerine ateşle yaklaşılmaz).
Cam, kapı vb. açılarak ortam havalandırılır ya da hasta temiz havaya çıkarılır.
Hastanın bilinci kontrol edilir, solunum yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilir.
Hasta rahat nefes alabilmesi için yarı oturur pozisyonda tutulur.
Hastanın bilinci kapalı ise koma pozisyonu verilir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Deri yolu ile zehirlenmelerde ilk yardım

Olay yeri güvenliği sağlanır.
Yaşam bulguları değerlendirilir.
Ellerin zehirli madde ile teması önlenir.
Zehir bulaşmış giysiler çıkartılır.
Zehirle temas etmiş deri 15-20 dk. boyunca bol suyla yıkanır.
Tıbbi yardım istenir (112).

Zehirlenmelerde genel ilk yardım uygulamaları

Olay yeri güvenliği sağlanır.
Hastanın bilinci ve yaşam belirtileri değerlendirilir.
Zehirlenmeye neden olan madde mümkün olduğunca kısa sürede ortamdan uzaklaştırılarak etki azaltılır.
Hastanın yaşamsal fonksiyonlarının (solunum, dolaşım) devamı sağlanmaya çalışılır.
Tıbbi yardım istenir (112).

Zehir danışma merkezi (114): Zehir danışma merkezi 24 saat hizmet vermektedir. Zehirlenme vakalarında merkez aranarak, yapılabilecekler hakkında bilgi alınabilir.

Göze Yabancı Cisim Kaçmasında İlk Yardım

Göze toz, kirpik gibi madde kaçmış ise

Toz ya da kirpik kaçan göz ışığa çevrilir, alt ve üst göz kapağına bakılır.
Toz ya da kirpik nemli, temiz bir bezle çıkartılır.
Kişiye gözünü kırpıştırması söylenir.
Göz bol, temiz su ile yıkanır.
Kişiye gözünü ovmaması söylenir.
Göze kaçan toz ya da kirpik çıkmıyorsa kişinin sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır.

Göze metal ya da bir cisim batmış ise

Gerekmedikçe hasta kımıldatılmaz.
Göze hiçbir müdahale yapılmaz.
Her iki göz üçgen sargı benzeri bir malzeme ile sarılarak kapatılır.
Tıbbi yardım istenir (112).
Hastanın göz uzmanlık dalı olan bir sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır.

Kulağa yabancı cisim kaçmasında ilk yardım

Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle müdahale edilmez.
Yabancı cisim kaçmış kulağa su değdirilmez.
Tıbbi yardım istenir (112).

Buruna yabancı cisim kaçmasında ilk yardım

Burun duvarına bastırarak kuvvetli bir nefes verme ile cismin atılması sağlanır.
Çıkmazsa tıbbi yardım sağlanır (112).

Hasta ve Yaralı Taşıma

Hasta ya da yaralı taşınmasında genel kurallar:

Genel bir kural olarak, hasta ya da yaralının yeri değiştirilmemeli ve dokunulmamalıdır.
Olağanüstü bir tehlike söz konusu ise (ortam güvenli değil ise ya da hasta ya da yaralıya temel yaşam desteği yapılması gerekiyor ise) taşıdığı her türlü riske rağmen acil taşıma zorunludur.
Taşıma gerektiren durumlarda ilk yardımı yapan kişi kendi sağlığını asla riske sokmamalıdır.
Gereksiz zorlama ve yeni yaralanmalardan kaçınılmalıdır.

Hasta ya da yaralı taşınırken dikkat edilmesi gereken kurallar:

Baş-boyun-gövde ekseni esas alınmalı,
Ekip çalışması yapılmalı,
Hasta ya da yaralıya yakın mesafede çalışılmalı,
Daha uzun ve kuvvetli kas grupları kullanılmalı,
Sırtın gerginliğini korumak için dizler kalçadan bükülmeli,
Yerden destek alacak şekilde, her iki ayak kullanılmalı ve biri diğerinden öne yerleştirilmeli,
Omuzlar leğen kemiği hizasında tutulmalı,
Ağırlık kaldırırken karın muntazam tutulup kalça kasılmalı,
Kalkarken ağırlık kalça kaslarına verilmeli,
Yavaş ve düz adımlarla yürünmeli (adımlar omuzdan geniş olmamalı),
Ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalı, hasta ya da yaralı mümkün olduğunca hareket ettirilmemelidir.

Araç içindeki hasta ya da yaralıyı araçtan çıkarma

Kaza geçirmiş yaralı bir kişi eğer olay yeri güvenliği sağlanamıyor (yangın, patlama tehlikesi vb.) ya da kişinin solunumu yok ise omuriliğine zarar vermeden çıkarılmalıdır. Aksi durumda yaralı kişiler araçtan çıkarılmamalı, olay yeri güvenliği sağlandıktan sonra tıbbi yardım istenerek tıbbi yardım gelene kadar olay yerinde beklenilmelidir.
Hasta ya da yaralının araçtan çıkarılmasında Rentek Manevrası olarak adlandırılan teknikten yararlanılır.

Rentek Manevrası uygulama basamakları:

Kaza ortamı değerlendirilerek olay yeri güvenlik önlemleri alınır.
Hasta ya da yaralının bilinci kontrol edilir, bilinç yoksa 112 Acil Servis aranır.
Hasta ya da yaralının solunumu değerlendirilir (Solunum yok ise hasta ya da yaralının araçtan çıkarılmasına karar verilir).
Hasta ya da yaralının ayaklarının pedallara sıkışıp sıkışmadığı kontrol edilir.
Emniyet kemeri bağlı ise açılır.
Hasta ya da yaralının karşı taraftaki eli kemer ya da giysilerine sıkıştırılır.
Hasta ya da yaralıya yan tarafından yaklaşılarak, bir eliyle hasta ya da yaralının yakın taraftaki kolu bilekten kavranır, diğer elle çenesi tutularak boynu desteklenir.
Baş-boyun-gövde hizası bozulmadan tek hareketle araçtan dışarı çıkarılır.
Hasta ya da yaralı yavaşça yere veya sedyeye yerleştirilir.

Boğulmalar

Boğulma, vücuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelmesidir. Suda boğulma riski tuz oranı düşük sularda, akıntıların olduğu yerlerde, su derinliği bilinmiyorsa, kişi yüzme bilmiyor, uzun saçlı ve kemik yoğunluğu yüksek ise orantısal olarak artar. Akıntıdan enine ve kıyıya paralel yüzülerek çıkılmalıdır. Kurtarıcı yüzme bilmiyorsa can kurtarma halatı, şişme kolluk, simit, deniz yatağı gibi gereçler atarak yardımcı olmaya çalışmalıdır.

Boğulmalarda ilk yardım

Boğulma nedeni ortadan kaldırılır.
Bilinç kontrolü yapılır.
Hava yolu açıklığı sağlanır ve solunumu değerlendirilir.
Temel Yaşam Desteği sağlanır.
Tıbbi yardım istenir (112), yaşam bulguları izlenir.

Kalp krizi

Kalp krizi, her yaştaki insanda görülebilecek bir durumdur. Nedenleri sağlıksız beslenme, kolesterol, aşırı stres, aşırı üzüntü, bazı ekstrem durumlarda çarpışma ve ani korkulardır.

Kalp krizi şüphesi olan bir kazazedeye ilk müdahaleyi yapmadan önce Bak-Dinle-Hisset yöntemiyle ön tetkik yapılır ve 112 Acil servis aranır.
Kişinin kalp krizi esnasında duran kalbine yaşına göre uygulanacak basınç periyotları uygulanır.
Yetişkinlerde otuz kan basıncına iki nefes, çocuklarda beş kalp basıncına iki nefes, bebeklerde 5 kan basıncına iki ağız boşluğundaki nefes verilir.
Kriz gelmiş bir kişinin kalbi çalışana ve ileri sağlık ekipleri gelene kadar müdahaleye devam edilir. Eğer bu esnada solunum durursa suni solunum ve kalp masajına devam edilir.
Kişinin kalp sistemi çalışırsa masaja son verilir ve eğer solunumu yoksa suni solunuma devam edilir.
Solunum ve dolaşım geldiği andan itibaren müdahale kesilir ve göz temasıyla kişi kontrol altında tutulur.

Travma durumları

Travma durumları genellikle kafa travması şeklinde görülür. Bu durumda Bak-Dinle-Hisset ile kişinin dolaşım ve solunumu, ayrıca açık yara veya kanama kontrolü yapılır. Kişinin başı ve boynu stabilize edilir ve 112 Acil servis aranır. Kişinin ağzı, dilin geriye kaçması durumu var mı diye kontrol edilir, kişi gözetim altında tutulur. Solunum ve dolaşım sürekli kontrol edilir.

Kopmalar

Kopmalar, yarı kopma ve tam kopma olarak ikiye ayrılır:

Yarı kopma: Kişinin kesilmiş uzvu, atel yardımıyla desteklenir, basınç noktalarına pres uygulanır ve ileri sağlık ekiplerinin gelmesi beklenir.
Tam kopma: Uzuv tam anlamıyla kopmuş ise kopan parça temiz bir poşete konup ağzı sıkı sıkıya bağlanır ve soğuk suyla buz dolu ikinci bir poşete ya da kaba konur. Burada dikkat edilecek nokta, kopan parçanın direkt olarak soğuk suya ya da buzun içine atılmamasıdır. Bu durumda dokular şişer ve kopan parçanın tekrar dikimi imkânsız hale gelir. Kişinin kopan uzvundan akmakta olan kan, bir bezin şerit haline getirilerek sıkılması suretiyle o noktada kesilir ve bir kağıda ilk boğma işleminin yapıldığı dakika ve saat yazılır. Ardından her yedi dakikada bir boğulan nokta biraz gevşetilerek dokulara kan gönderilir ki dokular ölmesin. Bu işleme ileri sağlık ekipleri gelene kadar devam edilir.

Diğer Acil Durumlar

Havale: Adalelerin kontrol edilemeyen kasılmalarıdır. Sinir merkezindeki tahriş sonucu beyinde gerçekleşen elektriksel boşalmalardır.

Havalenin Nedenleri

Beyinde yaralanma,
Beyinde enfeksiyon,
Yüksek ateş,
Bazı hastalıklar (Sara).

Ateş nedenli havale herhangi bir hastalık sonucu vücut sıcaklığının 38 °C’nin üzerine çıkmasıyla oluşur.

Genellikle 6 ay ve 6 yaş arasındaki çocuklarda rastlanır. İlk yardım olarak:

Öncelikle hasta ılık suyla ıslatılmış havlu ya da çarşafa sarılır.
Ateş bu yöntemle düşmüyorsa oda sıcaklığında küvete sokulur, duş alması sağlanır.
Ateş düşmezse tıbbi yardım istenir.

Sara krizi

Hastada var olmayan koku alma, adale kasılması vb. ön haberci denilen belirtiler görülebilir.
Bazen hasta bağırır, şiddetli ve ani bir şekilde bilincini kaybederek yığılır.
Yoğun ve genel adale kasılması görülür. 10-20 sn. kadar nefesi kesilir.
Dudaklarda ve yüzde morarma gözlenir.
Ardından kısa ve genel adale kasılması, sesli nefes alma, aşırı tükürük salgılanması, altına kaçırma görülebilir.
Hasta dilini ısırabilir başını yere çarpıp yaralayabilir.
Aşırı kontrolsüz hareketler gözlenebilir.
Son aşamada hasta uyanır, şaşkındır, nerede olduğundan habersiz, uykulu hali vardır.

Sara krizinde ilk yardım

Olayla ilgili güvenlik önlemleri alınır.
Kriz kendi sürecine bırakılır.
Hasta bağlanmaya çalışılmaz.
Kilitlenmiş çene açılmaya çalışılmaz.
Yabancı herhangi bir madde kullanılmaz (soğan, kolonya vb.).
Hastanın kendini yaralamamasına dikkat edilir.
Etraftaki zarar verebilecek malzemeler uzaklaştırılır.
Sıkan giysiler gevşetilir.
Kusma karşısında tetikte olunmalıdır.
Düşme sonucu yaralanma varsa ilgilenilir.
Tıbbi yardım istenir (112).

Kan şekeri düşüklüğü

Herhangi bir nedene bağlı olarak vücutta kan şekeri eksildiği zaman ortaya çıkan durumdur.

Kan şekeri düşüklüğü nedenleri:

Şeker hastalığına bağlı
Uzun süren egzersizler sonrası
Uzun süre aç kalma sonrası
Mide-bağırsak ameliyatı olmuş kişilerde yemek sonrası

Kan şekeri ani düşmüş kişide, terleme, hızlı nabız, titreme, yorgunluk, bulantı, aniden acıkma hissi görülür.

Kan şekeri yavaş yavaş ve uzun sürede düşerse kişide:

Baş ağrısı,
Konuşma güçlüğü,
Görme bozukluğu,
Uyuşukluk,
Kafa karışıklığı,
Şuur kaybı görülür.

Kan şekeri düşüklüğünde ilk yardım

Hastanın genel durumu değerlendirilir.
Bilinci yerindeyse şekerli su verilir.
Belirtiler 15-20 dakikada geçmiyorsa sağlık kuruluşuna başvurulur.
Bilinci kapalı ise koma pozisyonu verilerek yardım çağrılır.
Kan şekeri düşük hastada 2 kesme şekerin alınması hayat kurtarıcı olabilir. Ayrıca kan şekeri yükselmiş hastaya yanlışlıkla verilecek 2 adet kesme şeker kişinin yaşam riskini önemli derecede etkilemez.

İlk Yardım ve HIV/AIDS

Güvenli bir ilk yardım uygulaması için:

İlk yardım uygulamasına başlamadan önce imkânınız varsa eldiven, yoksa poşet giyiniz.
Ellerinizi ilk yardım uygulamasından sonra bol su ve sabunla yıkayınız.
Elinizde açık yara varsa vücut sıvıları ile temas etmemeye çalışınız.
Yaralı kişinin yakınındaki cam kırıkları vb. maddelere dokunurken çok dikkatli olunuz.
Derideki kesici ve delici yaraları mutlaka temiz bir bezle kapatınız.
Kanamalı ve açık yarası olan kişilerle direkt temasta bulunmayınız.
Suni solunum sırasında kullanılabilecek maske vb. malzemeyi bulundurunuz ve kullanmayı öğreniniz.
Kendinizi koruyunuz. Unutmayın ki hasta olan kişiden alınan mikroplar ömür boyu kalıcı hastalık haline dönüşebilir.

Psikolojik İlk Yardım

Herhangi bir kaza, ani hastalık veya afet durumunun kişilerin üzerinde yarattığı olumsuz etkileri en aza indirgemek ve onların güçlüklerle baş edebilme ve normal yaşamlarını sürdürülebilmelerini sağlamak için bireylerin, ailelerin ve toplumun psikolojik ve sosyal anlamda güçlendirilmesini amaçlayan müdahalelerdir.

Her şeyden önce duygudaşlık (empati) kurun.
Hasta ya da yaralıya kendinizi tanıtın ve ilk yardım uygulamaları için izin alın.
Hasta ya da yaralı ile göz teması kurun ve yumuşak ve sıcak bir konuşma yapın.
Hasta ya da yaralıya duygusal destek verin.
Hasta ya da yaralıya ön yargılı olmadan arkadaşça yaklaşın.
Hasta ya da yaralıya dikkatli bir şekilde olayın ne olduğunu ve ne olacağını açıklayın.
Ondan işbirliği desteği isteyin.
Hasta ya da yaralıyı dinleyin ve sempatik olun.
Eğer gerekliyse pratik bilgilerle yardım desteği verin.
Hasta ya da yaralıya sağlık görevlileri olay yerine gelinceye kadar ağızdan yiyecek ya da içecek vermeyin.

Acil Durumlarda Aranması Gereken Numaralar


İtfaiye Ambulans Polis Jandarma Sahil Güvenlik AFAD Orman Yangını	112
Zehir Danışma	114

İlk Yardım Çantası

İlk yardım uygulamaları için evde, okulda, iş yerinde, arabalarda, fabrikada, hava alanında, tren istasyonlarında ve diğer tüm akla gelebilecek her yerde ilk yardım çantası bulundurulması gerekmektedir.

İlk yardım çantası direkt bir ısı kaynağından ve çocukların erişebileceği yerden uzak, ne çok nemli ne de kuru bir yerde tutulmalıdır. Mutfak ya da banyo ilk yardım çantasının bulundurulması için uygun bir ortam değildir.

Evde yaşayanların ilk yardım çantasının nerede olduğunu bilmeleri gerekir. Kullanılan malzemelerin sayılarını yeniden tamamlamak ve yerine koymak çok önemlidir. Son kullanma tarihi olan ve tüketilen malzemeleri yenilenmeli ve temiz bir şekilde muhafaza edilmelidir.

İLK YARDIM ÇANTASINDA BULUNMASI GEREKEN MALZEMELER

	Malzemenin Adı	Miktar
1	Suni solunum maskesi	1 Adet
2	Büyük sargı bezi (10 cmx3-5 cm)	2 Adet
3	Steril hidrofil gaz bezi (10x10 cm 50'lik)	1 Kutu
4	Üçgen sargı bezi	3 Adet
5	Hidrofil pamuk (70 gr)	1 Adet
6	Flaster	1 Adet
7	Çengelli iğne	10 Adet
8	Makas	1 Adet
9	Elastik bandaj (6–8 cm enli)	1 Adet
10	Yara bandı	10 Adet
11	Tıbbi eldiven	2 Çift
12	Açık renk plastik örtü	1 Adet
13	Not defteri	1 Adet
14	Kurşun kalem	1 Adet
15	İlk yardım el kitabı	1 Adet
16	El feneri	1 Adet
17	Düdük	1 Adet
18	Cımbız	1 Adet
19	Malzeme listesi	1 Adet
20	Alüminyum yanık örtüsü	1 Adet

Büyük sargı bezi

Yara üzerine konulan pansuman malzemelerinin yerinde tutulmasında kullanılır. Ayrıca kırıklarda, bölgenin tespiti ve hareketsizliğini sağlamak için de kullanılır. Bunlardan başka yarayı dış etkilerden korumak, kol ve bacaklardaki kanamaları durdurmak ve şişlikleri önlemek amacıyla da kullanılır.

Üçgen sargı

Yaralı organı sarmak amacıyla kullanılır.

Steril gazlı bez

Yaralarda pansuman malzemesi olarak kullanılır. Ancak ambalajından çıkarılırken yaraya gelecek yüzeyine el sürülmemelidir.

Flaster

Yara üzerine konulan pansuman malzemesinin yerinde tutulmasında kullanılır.

İlk yardım el kitabı

Çeşitli ilk yardım uygulamalarının (suni teneffüs vb.), ilk yardımla ilgili daha fazla bilginin öğrenilmesi ve hasta veya yaralıya yardım etmek için kullanılır.

Buz torbası

Yaralı ya da hastanın eğer ateşi varsa ateşini düşürmek için kullanılır. Aynı zamanda vücudun herhangi zedelenen ya da bir yere çarpılan bir bölgesinin şişliğini indirmek için de uygulanır.

Kaynakça

Türk Kızılayı İlk Yardım Eğitimi Resmi Sitesi
T.C. Sağlık Bakanlığı, İlk Yardım Yönetmeliği