Yaşlanma

Her canlının belirli bir yaşam süresi vardır. Döllenen hücre, gelişimi tamamlayıp yeni döller verdikten sonra yaşlanmaya başlar. Yaşlanma sonucu ölüm meydana gelir. Yaşam uzunluğu türlere göre değişkenlik gösterir. Ömür ile vücut büyüklüğü arasında herhangi bir bağlantı bulunamamıştır. Yapıları benzer olan hayvanların hayat süreleri arasında büyük farklılıklar olabilir. Bazı hayvanların yaşam süreleri şöyledir:

Canlı	Yaşam süresi
Balinalar	300-400 yıl
Kaplumbağalar	300-350 yıl
Filler	70-90 yıl
Atlar	40-45 yıl
Sığırlar	20-25 yıl
Köpekler, Keçiler	12-15 yıl
Tavşanlar	5-7 yıl
Sıçanlar	3 yıl
Tavuklar, Ördekler	20 yıl
Atmacalar, Puhular, Papağanlar	60-100 yıl
Bazı sazanlar	60-80 yıl
Yayınbalığı	100 yıl
Kraliçe karınca	1-5 yıl

Eklembacaklılarda ömür gün olarak ölçülürken, birgün sinekleri denilen sinekler birkaç saat, en fazla bir gün yaşabilmektedir. Çoğu hayvanın ergini, beslenme yapmadan sadece üremek için meydana gelir.

Yaşlanmanın nedenini araştıran bilim dalı gerontolojidir. Yaşlanan bireylerde meydana gelen yapısal ve ruhsal bozuklukları, yaşlanmanın belirtilerini inceleyen bilim dalına simptomatoloji denir. Yaşlanma, doğumdan önce başlar ve belli bir süre sonra hızlanır.

İnsanlarda Yaşlanma^[1]^[2]^[3]

Canlıların yaşlanma sürecini endojen ya da ekzojen faktörler belirler. Olguya insanlar açısından bakıldığında, endojen faktörler arasında en önemlisi serbest radikallerdir. Çevresel (ekzojen) ya da yapısal (endojen) faktörler akut ve güçlü olduklarında ölüme, küçük miktarlarda ve kronik etkilerini birikerek gösterdiklerinde ise yaşlanmaya neden olurlar. İnsanların yaşlandıkça çok sayıda dejeneratif hastalıklarla karşılaşmalarının temelinde bu faktörlerin etkisi vardır.

Yaşlanma hızı bireysel farklılıklar gösterir. Bireysel farklılıklara neden olan çok sayıda faktör vardır. Bunlara arasındaki en önemli faktör "genetik eğilim"dir. Anne ve baba ile onların atalarındaki yaşam süresi çocuklarının yaşam süresini önemli düzeyde etkiler. Kalıtsal olabilen hastalıklar (metabolizma hastalıkları; örneğin diyabet), kanser oluşumunda etkili gen mutasyonları mutasyonları, vb yaşam süresini kısaltırlar. Çevresel (ekzojen) faktörler başlıcaları şunlardır;

Beslenme bozuklukları: aşırı kalori yüklenme ya da açlık
Sosyal çevre: hareketsizlik, stres
Toksik maddeler: alkol, sigara, eroin, kokain, amfetamin gibi toksik maddelere bağımlılık; toksik madde içeren laboratuvarlar
Meslek: madencilik, radyasyonlu işler, iş kazaları

Yaşlanma modelleri

Model sistemler üzerinde yalpan çalışmalar, yaşlanmanın bir gen grubu tarafından kontrol edildiğini göstermektedir. Bu kapsam içinde;

Hücre yaşlanması: insanlar yaşlandıkça hücrelerinin yenilenme hızı da düşmektedir. Çocuklardaki hücre yenilenmesi yaşlı bireylere oranla çok hızlı ve sağlıklıdır. Yaşlılardaki hücre yenilenmesi ise “yaşlanma olgusunun aşırı ivme kazandığı” hastalardan daha yavaştır; örneğin, DNA mutasyonu sonucu ortaya çıkan Werner sendromunda yaşlanma belirtileri çok erken yıllarda ortaya çıkar.
Metabolik ve Genetik zararların birikmesi: organizma tarafından onarılamayan ve etkileri birikerek artan faktörlerden oluşan zararlardır. En iyi örnek “serbest oksijen radikalleri (ROS)”dir. Aşırı ROS oluşumu (radyasyon etkisi) ya da antioksidan madde (glutathione peroxidase, superoxide dismutase) yetersizliği yaşlanma sürecini aşırı biçimde hızlandırır.
DNA zararlarının algılanmasındaki ve onarılmasındaki aksamalar: hızlı bir yaşlanma sürecinin önemli nedenlerinden biridir (Werner sendromu, ataxia-telangiectasia hastalığı),
Organellerin işlevlerinde aksamalar: hücre yaşlanmasını hızlandırmaktadır.

İnsan hücrelerinin yaşlanma ve yenilenme süreleri

Deri epiteli: 10-30 gün
Ağız epiteli 2-3 gün
Mide epiteli: 2-9 gün
İnce bağırsak epiteli: 1-4 gün
Kalın bağırsak epiteli: 6 gün
Alyuvarlar: 120 gün (maks)
Trombositler: 10 gün
Nötrofiller: 1-5 gün
Eozinofiller 2-5 gün
Kemik iliği kök hücreleri: 2 ay
Akciğer alveol hücreleri: 8 gün
Vajina epiteli: 6 gün
Sperm: 2 ay
Karaciğer epitel hücreleri: 180-400 gün
Düz kas hücresi: yıllar
Çizgili kas hücresi: yenilenmez
Kalp kası hücresi: yenilenmez
Nöronlar: yenilenmez

Ayrıca bakınız

Ölüm
Progeria hastalığı (erken yaşlanma)
Gerontoloji
Simptomatoloji
Geriatri

Kaynakça

^ Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015
^ Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019
^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.

Gelişim biyolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015

[2] Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019

[3] "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.

[1]

[2]

[3]